Zbigniew WÓJCIK Stanisław STASZIC BBU0TEKA1 POLSKIEJ NAUKI TECHNIKI — Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, 2008 ISBN 978-83-7204-672-7 Wprowadzenie Stanisław Staszic jest postacią ugruntowaną w pamięci Pola-ków. Mówiąc modnym, współczesnym językiem - to jedna z najważniejszych ikon naszej narodowej historii w obszarze rozwoju nauki, edukacji i gospodarki. Zwykle jeszcze ze szkolnych czasów pamiętamy, że Staszic był kimś wyjątkowym w epoce polskiego Oświecenia: księdzem, politykiem, uczonym... Współczesne skojarzenia to m.in. Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Pałac Staszica w Warszawie — siedziba instytutów Polskiej Akademii Nauk, nazwy ulic w niemal wszystkich większych polskich miastach, a także patronat wielu szkól i naukowych instytucji w naszym kraju. Zapewne jednak, poza historykami i grupą entuzjastów tej niezwykłej osobowości, niewielu z nas potrafiłoby wymienić dokonania Staszica czy choćby obszary jego zainteresowań naukowych i społecznych. Dlatego warto zagłębić się w lekturę tej książki, kolejnej wydanej w ramach serii „Biblioteka Polskiej Nauki i Techniki”, napisanej przez wybitnego znawcę przedmiotu Profesora Zbigniewa Wójcika — niestrudzonego od ponad półwiecza badacza życia i działalności Staszica. Wnikliwa lektura biografii Staszica pozwoli pomyśleć nad tym, czego mógł dokonać jeden człowiek w czasie swojego pracowitego życia, być dumnym, że był jednym z nas i być może pobudzi do tego, by, choćby w niewielkim stopniu, podążyć jego śladami. Staszic, przez całe swoje intensywne i pracowite życie był wierny realizacji sformułowanego przez siebie przesłania, że ten, kto swym działaniem poprawi los współobywateli i następujących po nich kolejnych pokoleń, ten całkowicie dopełnia sens swojego istnienia. W praktyce realizował tę wizję w sposób wyjątkowo konsekwentny, tworząc podstawy organizacyjne i merytoryczne nowoczesnego systemu edukacji narodowej oraz stymulując rozwój gospodarczy kraju szczególnie w obszarze górnictwa i przemysłu. Jako wysokiej rangi urzędnik w rządach Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego stworzył system polskiego szkolnictwa zwłaszcza zawodowego wszystkich szczebli, obejmującego wiele specjalności: rolniczą, górniczą, medyczną, architektoniczną i budowlaną, transportową w zakresie budowy dróg i mostów, a także prawniczą, muzyczną i teatralną, a nawet religijną. Staszic był współtwórcą najbardziej dziś renomowanych polskich uczelni: Warszawskiej Szkoły Głównej, która stworzyła podwaliny Uniwersytetu Warszawskiego, Kieleckiej Szkoły Akademiczno-Górniczej - protoplasty Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, a także Instytutu Politechnicznego, który dał początek współczesnej Politechnice Warszawskiej. Wychowanie i kształcenie młodzieży jedynej narodu nadziei stanowiły najważniejsze posłannictwo Staszica. Uważał, że nauka, praca, zdobyte umiejętności i kreatywność wynalazcza powinny stanowić najważniejsze cechy młodego pokolenia Polaków, które pozwolą stworzyć solidne podwaliny krajowej gospodarki w niczym nie ustępującej europejskiej konkurencji. Nowoczesna, efektywna gospodarka kraju, szczególnie przemysł i górnictwo, stanowiły drugą obok edukacji pasję Staszica. Promował rozwój przemysłu i, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli, innowacyjność i transfer wiedzy do zastosowań gospodarczych. W wielu swoich wystąpieniach i publikacjach podkreślał konieczność powiązania badań teoretycznych z potrzebami praktycznymi, twierdząc, że trzeba umieć nabyte nauki i umiejętności zastosować dla potrzeb wynalazków i użytku publicznego. Zdumiewa fakt, że chociaż minęły prawie dwa wieki od sformułowania tych myśli i praktycznych wskazówek, nie straciły one nic na aktualności, a ich łącznikiem ze współczesnością jest podobna niesprawność oraz brak umiejętności merytorycznych i organizacyjnych w zakresie integracji osiągnięć naukowych z zastosowaniami praktycznymi. Staszic korzystając ze zdobytych doświadczeń zagranicznych, możliwości ekonomicznych, a także wysokich stanowisk administracyjnych, które piastował, rozwijał przemysł w różnych rejonach kraju. Był, między innymi, budowniczym Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, inspiratorem tworzenia przemysłu lekkiego w Łodzi, twórcą polskiego przemysłu górniczego i hutniczego w Zagłębiu Dąbrowskim. Jego celem było stworzenie mocnych podstaw gospodarczych rozwoju kraju jako pewnego rodzaju rekompensaty dla utraconych swobód politycznych, ale i perspektywy odbudowy państwa polskiego na mocnych fundamentach ekonomicznych i edukacyjnych. Wielką fascynacją Staszica były również badania naukowe i organizacja życia intelektualnego kraju w warunkach zaborów. Do historii polskiej nauki przeszedł głównie jako geolog, ale pasjonowały go także nauki fizyczne, biologiczne, społeczne, w tym szczególnie pedagogika i prawo, a także filozofia. Był twórcą nowoczesnej aparatury badawczej, głównie na potrzeby badań geologicznych, jak również projektantem i założycielem nowoczesnych laboratoriów fizykochemicznych i przyrodniczych, a nawet ogrodu botanicznego. Staszic to także założyciel i wieloletni prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, prekursora dzisiejszej Polskiej Akademii Nauk. Pedagog i uczony, tłumacz dzieł naukowych i literatury pięknej, finansista, polityk, administrator i urzędnik państwowy, właściciel dóbr ziemskich i wielki reformator gospodarki, organizator nauki i działacz społeczny, podróżnik, pisarz i publicysta, filantrop i filozof — bez wątpienia można określić Staszica mianem geniusza wszechstronności. Co ważne, na wszystkich niezliczonych polach swojej aktywności Staszic osiągał niemal wyłącznie sukcesy. Zawdzięczał je ogromnym talentom, zdolnościom organizacyjnym, a także niebywałej wręcz pracowitości i wysokim wymaganiom, które stawiał sobie i współpracownikom. Uczył się wszędzie i wszystkiego; wiedza stanowiła jego pasję — perfekcyjna organizacja, posłannictwo. Działalność i dzieło Staszica wzbudzają podziw i uznanie również ze względu na aktualność wielu jego poglądów w dzisiejszej polskiej rzeczywistości gospodarczej i społecznej. Myślę, że po skrupulatnym przestudiowaniu tej książki podzielą Państwo fascynację tą wybitną postacią. Mam również nadzieję, że także następne przygotowywane publikacje naszej serii przybliżą interesujące sylwetki wybitnych Polaków, ludzi nauki i techniki — znanych i uznanych, jak Staszic lub niekiedy niesłusznie zapomnianych, kontrowersyjnych lub współcześnie niedocenianych. Adam Mazurkiewicz Wstęp [...] szczęśliwy ten naród, który w przełomowych epokach swego życia ma wśród siebie umysły silne i jasne, które są nie tylko sterem dla swego pokolenia, lecz pochodnią dla następnych. Takie wyjątkowe stanowisko w dziejach Polski zajmuje Staszic, jako reformator i organizator we wszystkich dziedzinach życia ówczesnej Polski — nauki, oświaty, przemysłu i rolnictwa. Karol Bohdanowicz, „Czas”, 1926 rok W latach 2005 i 2006 uroczyście obchodzono Rok Stanisława Staszica. Bezpośrednim powodem obchodów była 250 rocznica urodzin (1755) oraz 180 rocznica zgonu (1826) wybitnego uczonego i męża stanu epoki Oświecenia w Polsce. Powołano w związku z tym dwa komitety: honorowy i organizacyjny. Na czele pierwszego stał prezes Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. Andrzej B. Legocki. Komitetem Organizacyjnym kierował zespół: prof. dr hab. Kalina Bartnicka (przewodnicząca) - dyrektor Instytutu Historii Nauki PAN, dr Hanna Krajewska — dyrektor Archiwum PAN oraz prof. dr hab. Włodzimierz Zych - Politechnika Warszawska i Towarzystwo Naukowe Warszawskie. W całym kraju zorgani Stanisław Staszic. Litografia W. Śliwickiego, drukowana w 1824 r. zowano dziesiątki imprez okolicznościowych, odnotowanych -w większości przypadków — w publikacji Kromka Roku Stanisława Staszica, edycji Archiwum Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Jubileusz został udokumentowany kilkoma publikacjami o ważnym znaczeniu poznawczym. Numery czasopism bądź osobne książki ogłosiły: Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Badań nad Wiekiem Osiemnastym, Muzeum Stanisława Staszica w Pile, Komisja Górska Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i wiele innych. Porównywalnie plon obchodów dorównywał uroczystościom z 1926 r., zorganizowanym przez Komitet Obchodów Setnej Rocznicy Zgonu Stanisława Staszica w Lublinie. Stanisław Staszic (1755—1826), raczej krytykowany za życia za pragmatyzm w działalności w administracji rządowej Księstwa Warszawskiego (1807-1815) i Królestwa Polskiego (od 1815 r.), stał się legendą już w dniu zgonu (20 stycznia 1826 r.). Do grobu przy kościele Kamedułów na warszawskich Bielanach odprowadzały go tysiące mieszkańców Warszawy, a młodzież studencka 8-kilo-metrową trasą niosła trumnę na ramionach. Smutna uroczystość, relacjonowana przez prasę krajową i zagraniczną, była wydarzeniem porównywalnym później tylko z pogrzebem Marszałka Józefa Piłsudskiego na Wawelu. Zasługi dla kraju Piłsudskiego są powszechnie doceniane. Pamięć o dokonaniach Staszica w dużym stopniu zerodował czas. Mimo wszystko jego grób na Bielanach jest niemal stale pokryty wiązankami świeżych kwiatów. Stanisław Staszic był przede wszystkim pisarzem politycznym, uczonym (geolog i filozof, w latach 1808—1826 prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie), nauczycielem oraz działaczem administracji państwowej wysokiego szczebla. Młodzież, która odprowadzała go w ostatniej drodze do grobu na Bielany, wiedziała, że w 1807 r., gdy — obok Stanisława Kostki Potockiego - rozpoczął pracę nad modernizacją ustroju oświaty Księstwa Warszawskiego, kraj był niemal pustynią oświatową. Gdy otwierał 4 stycznia 1826 r. Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego, działały wszystkie wyższe szkoły niezbędne dla właściwego funkcjonowania ojczyzny, w tym Akademia Górnicza w Kielcach (1816 r.) - pierwsza o profil...
Aizococ