Renata M. Zając - Czasopisma popularnonaukowe w Polsce w latach 1945-1989.pdf

(5476 KB) Pobierz
Renata M. Zając
Czasopisma popularnonaukowe
w Polsce w latach 1945–1989
Renata M. Zając
Czasopisma popularnonaukowe
w Polsce w latach 1945–1989
WYDAWNICTWO NAUKOWE
UNIWERSYTETU PEDAGOGICZNEGO
KRAKÓW 2016
Recenzenci
dr hab. Agnieszka Cieślikowa, prof. IH PAN
prof. dr hab. Grażyna Gzella
© Copyright by Renata M. Zając & Wydawnictwo Naukowe UP Kraków 2016
,
redaktor: Jolanta Grzegorzek
projekt okładki: Janusz Schneider
łamanie: Jadwiga Czyżowska-Maślak
ISBN 978-83-8084-007-2
ISSN 0239-6025
Wydawnictwo Naukowe UP
30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2
tel./faks 12-662-63-83, tel. 12-662-67-56
e-mail: wydawnictwo@up.krakow.pl
www.wydawnictwoup.pl
druk i oprawa Zespół Poligraficzny, zam. 59/16
Wstęp
Dotychczasowe badania nad polskimi czasopismami popularnonaukowymi
ujawniły potrzebę podjęcia tematu rozwoju ich formy i treści w poszczegól-
nych okresach historycznych, w tym również w latach 1945–1989. Koniecz-
ność tego typu badań jest związana z potrzebą dopełnienia dotychczasowych
ustaleń, a także z ważną rolą, jaką periodyki popularyzujące osiągnięcia nauki
odgrywały w edukacji społeczeństwa polskiego i w systemie upowszechnia-
nia nauki. Szczególnie w okresach załamania państwowości, a co za tym idzie
osłabienia instytucji nauki i edukacji polskiej, czasopisma popularnonauko-
we, realizując swoje podstawowe zadania rozwijania zainteresowań nauko-
wych wśród młodzieży i  dorosłych, kształtowania nawyków ustawicznego
poszerzania wiedzy poza systemem zinstytucjonalizowanego szkolnictwa
i integrowania środowisk miłośników nauki, przyczyniały się do podniesie-
nia ogólnego poziomu edukacji społeczeństwa, a w konsekwencji do zmiany
światopoglądu.
Nadal aktualne są słowa Bohdana Dyakowskiego, który twierdził, że po-
pularyzowanie odkryć naukowych
powodowało, iż prawa i ustalenia wchodziły w obieg społeczny i stawały się czyn-
nikiem modelującym w szerokiej skali ludzkie zachowania i postawy wobec świa-
ta. Mówiąc inaczej, wielkie odkrycie naukowe, jeśli nie zostanie upowszechnione
w szerokiej skali społecznej, w wersji odpowiednio uproszczonej – tak, żeby zwy-
kły zjadacz chleba mógł je przyswoić – nie może się przyczynić do zmiany świa-
topoglądu. Wówczas to społeczeństwo pozbawione wiedzy żyje tylko na zasadzie
systemów myślenia mitycznego
1
.
Zagadnieniami teoretycznymi związanymi z popularyzacją nauki, ugrunto-
wywaniem jej autorytetu w czasopismach popularnonaukowych oraz z typo-
logią czasopism, mającą wpływ na ich definicję, zajmowali się (wymieniając
w porządku chronologicznym): Władysław Tyrański
2
, Tomasz Woźniak
3
oraz
Władysław Kolasa
4
. Tyrański stworzył trójpoziomowy model popularyzacji
1
2
P. Kuleczka,
Bohdan Dyakowski,
Kraków 2000, s. 9.
W. Tyrański,
Polskie czasopisma popularnonaukowe i popularnotechniczne,
„Zeszyty
Prasoznawcze” 1979, nr 4, s. 35–44.
T. Woźniak,
Strategie ugruntowywania autorytetu nauki w czasopiśmiennictwie po-
pularnonaukowym,
„Zagadnienia Naukoznawstwa” 1996, z. 3, s. 315–325.
3
W. Kolasa,
Współczesne czasopismo popularnonaukowe : studium analityczne na
przykładzie „Wiedzy i  Życia” oraz „Świata Nauki”,
„Rocznik Historii Prasy Polskiej”
1998, z. 1–2, s. 143–169.
4
5
nauki i  techniki w  pismach popularnonaukowych oparty na zainteresowa-
niach odbiorców oraz ujęciu prezentowanych treści. T. Woźniak przedstawił
trzy grupy zabiegów, jakie stosowane są w celu ugruntowywania autorytetu
nauki, opierając się na przykładach z polskojęzycznej wersji „Świata Nauki”.
W. Kolasa opracował typologię czasopism popularnonaukowych oraz ukazał
ich relacje z czasopismami naukowymi i fachowymi.
Pod względem historycznym na grupę czasopism popularyzujących
osiągnięcia nauki spojrzał Kazimierz Pająk
5
. Dokonał on przeglądu tytułów
pierwszych polskich periodyków popularnonaukowych, XIX-wiecznych
i  z  początku XX w., jednak w  ustaleniach tego autora daje się zauważyć
przede wszystkim niekonsekwencję terminologiczną, bowiem nie postawił
on wyraźnej granicy między przywołanymi w  tekście tytułami naukowymi
a popularnonaukowymi. Metodologicznie prasoznawcze podejście do tematu
zaprezentowała Grażyna Wrona w  opracowaniu omawiającym polskie cza-
sopisma popularnonaukowe XIX wieku, gdzie dokonała analizy, która po-
zwoliła na wyszczególnienie zjawisk charakterystycznych dla czasopism tego
okresu
6
. Katarzyna Krupka-Jedynak i Anna Kamińska opisały wybrane tytuły
czasopism dla dzieci i  młodzieży, popularyzujących naukę i  technikę w  la-
tach 1945–1989
7
, a Michał Rogoż przedstawił specyfikę i rozwój czasopism
popularnonaukowych dla dzieci wydanych w  latach 1989–1996
8
. W  2010
roku ukazał się artykuł autorki niniejszej rozprawy, omawiający popularyza-
cję humanistycznych dziedzin nauki w czasopismach popularnonaukowych,
wydawanych w okresie 1945–1989
9
. Czasopisma naukowe i popularnonau-
kowe wydawane również w tym okresie na terenie Lubelszczyzny opracowa-
ła Barbara Centek
10
.
Nieco liczniej prezentują się opracowania poszczególnych periodyków.
Monograficzne ujęcie czasopisma „Aura”, poruszającego problemy środowi-
5
6
K. Pająk,
Wybrane problemy z historii nauki,
Bydgoszcz 1998.
G. Wrona,
Polskie czasopisma popularnonaukowe w  XIX wieku: ewolucja formy
i treści,
„Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2007, z. 2, s. 5–31.
K. Krupka-Jedynak, A. Kamińska,
Pomiędzy łacińską zagadką a kartonowym mo-
delem samolotu : czasopisma popularnonaukowe i popularnotechniczne dla dzieci i mło-
dzieży w  PRL-u,
[w:]
Literatura dla dzieci i  młodzieży (1945–1989),
T. 3, pod red.
K. Heskiej-Kwaśniewicz i K. Tałuć, Katowice 2013.
7
M. Rogoż,
Czasopisma popularnonaukowe dla dzieci i młodzieży w latach 1989–
1996,
„Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2000, z. 2, s. 147–178.
8
R. M. Zając, „Nie
trzeba wyczerpywać całego tematu. Wystarczy przebudzić myśl” :
polskie czasopisma popularnonaukowe o  profilu humanistycznym w  latach 1945–1989:
zarys problemu, „Annales
Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliotheca-
rum Scientiam Pertinentia” 8 (2010), s. 111–129.
9
B. Centek,
Naukowe i  popularnonaukowe czasopisma Lubelszczyzny w  latach
1944–1989,
Warszawa 2012.
10
6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin