Godecki Ł., Wojskowość dawnych Słowian w świetle faktów językowych.pdf

(40453 KB) Pobierz
I
n s t y t u t
F
il o l o g ii
S
ł o w i a ń s k i e j
W
y d z ia ł
F
il o l o g i c z n y
U
n iw e r s y t e t
Ś
l ą s k i
Ł
u k a sz
G
odeck i
W
o j s k o w o ś ć d a w n y c h
S
ł o w ia n
W ŚWIETLE FAKTÓW JĘZYKOWYCH
R
o z p r a w a d o k t o r s k a n a p is a n a p o d k ie r u n k ie m
PROF. U Ś DR HAB. LUDWIGA SELIMSKIEGO
S
o s n o w ie c
2 0 0 7
Spis treści
Spis treści...............................................................................................................................................2
W stęp..................................................................................................................................................... ^
Wykaz skrótów..................................................................................................................................... 6
I. Najstarsze kontakty Słowian z ludami europejskimi i azjatyckim i...........................................8
1.1. Kontakty słowiańsko-irańskie............................................................................................... 12
1.2. Kontakty słowiańsko-germańskie........................................................................................ 15
1.3. Kontakty słowiańsko-ałtajskie..............................................................................................25
1.4. W nioski.................................................................................................................................... 28
II. Organizacja wojskowa................................................................................................................. 34
II. 1. Wojskowość pierwotna.........................................................................................................34
11.2. Rozwój w ojskowości............................................................................................................ 45
11.3. Przywódcy...............................................................................................................................67
III. Umocnienia...................................................................................................................................73
IV. Uzbrojenie.................................................................................................................................... 82
IV. 1. Broń sieczna (i kłująca).......................................................................................................84
IV.2. Broń obuchowa.....................................................................................................................90
IV .2.1. Pałki i kije...................................................................................................................... 90
IV.2.2. M łoty...................................................................................... .......................................97
IV.2.3. Siekiera i to p ó r........................................................................................................... 101
IV.3. Broń drzewcowa................................................................................................................ 106
IV.4. Broń m iotająca...................................................................................................................111
IV.5. Uzbrojenie ochronne......................................................................................................... 118
IV.6. Jady bojowe........................................................................................................................ 123
IV.7. Obrażenia............................................................................................................................ 126
V. Pozostałe problemy..................................................... ...............................................................129
Podsumowanie i wnioski................................................................................................................ 132
Bibliografia....................................................................................................................................... 141
2
Wstęp
Tematyce wojskowości dawnych Słowian zostało poświęconych, szczególnie w
połowie XX w., wiele prac naukowych. Pierwszym autorem, który w sposób syntetyczny
zajął się tą tematyką był Niederle (1925: 476-640). Autor w swej analizie wykorzystał
informacje historyczne, archeologiczne, porównawcze i lingwistyczne. Jego dzieło stało się
punktem wyjścia dla wszystkich późniejszych badań dotyczących dawnej słowiańskiej
wojskowości, którymi były np.:
O powstaniu i początkowych etapach rozwoju rosyjskiej
sztuki wojennej
(Strokov 1954),
Ruś Kijowska
(Grekov 1949/1955),
Polska sztuka wojenna w
okresie wczesnofeudalnym
(Grabski 1959),
Studia nad obroną polskiej granicy zachodniej w
1 2
okresie wczesnofeudalnym
(Miśkiewicz 1961),
Początki Polski
(Łowm. 1963 , 1963 ),
•
Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna
-
zarys kultury materialnej
(Hensel 1965),
S mećem
i stitem: ćeske rane feudalni vojenstvi
(Choc 1967),
Najstarsze sposoby prowadzenia działań
wojennych Słowian
(Miśkiewicz
1974) oraz wiele haseł w
Słowniku Starożytności
Słowiańskich
(SSS), itd. W 1984 roku czeski archeolog V end zebrał w swej książce
Otazky
poznam
vojenstvi
v
archeologii
większość
dotychczasowych
wyników
badań
archeologicznych, ale również historycznych i lingwistycznych, dotyczących problemu
wojskowości wszystkich ludów pierwotnych.
Powyższą literaturę bardzo dobrze scharakteryzował Miśkiewicz:
Nieobca była także dotąd literaturze przedmiotu problematyka historyczno-wojskowa Słowian.
Interesowała się ona zarówno genezą słowiańskich sił zbrojnych, jak i kształtowaniem się specyficznych dla nich
sposobów rozstrzygania konfliktów wojennych. Studia te odnoszą się jednakże głównie już do okresu
ukształtowania się na terenie Słowiańszczyzny organizmów państwowych i obrazują ich specyfikę. Brak
natomiast, choćby najogólniejszego, zebrania pierwszych sposobów prowadzenia działań wojennych przez
Słowian [...]. Nie oznacza to, że wykluczamy wcześniejszą genezę metod wojowania Słowian, nie są one
jednakże uchwytne ze względu na brak źródeł. Winniśmy zatem przyjąć, że te sposoby walki, o których podają
nam wiadomości źródłowe z czasów wędrówek ludów, stanowią już pewne ogniwo w ich rozwoju, opierające
się na wcześniejszym doświadczeniu (Miśkiewicz 1974: 41-2).
Najstarsze wiadomości o sposobach prowadzenia działań wojennych przez Słowian
historycy czerpią z tekstów źródłowych starożytnych kronikarzy. Niestety teksty te dotyczą
okresu nie wcześniejszego niż koniec V w. n.e. (por. Miśkiewicz 1974: 43-4, Labuda 1999).
Chyba najważniejszym z nich jest dzieło Pseudo-Maurycego
Taktyka
(Maurycy), które
pochodzi z przełomu VI/VII w. n.e. (jego autorstwo przypisuje się cesarzowi bizantyjskiemu
3
Maurycemu, który żył w latach 582-602 n.e.). W związku z powyższym, historykom trudno
jest powiedzieć cokolwiek o wojskowości Słowian przed V czy nawet przed VI w. n.e. W
jakimś stopniu brak tekstów źródłowych dotyczących Słowian można zrekompensować
porównując informacje o pierwotnej wojskowości innych ludów barbarzyńskich, np.
Germanów (Tacyt) czy Celtów.
W podobnej sytuacji są archeolodzy. Dawno już upadł pogląd, według którego kultura
materialna jest tożsama z grupą etniczną (por. o tym np. Popowska 1993: 26-8). Poza tym
trudno jest stwierdzić jaką tak naprawdę pełnił funkcję jakiś przedmiot, który został
odnaleziony w zasięgu danej kultury materialnej. Przykładowo miecz mógł być używany w
walce, ale równie dobrze mógł być trofeum, czy darem, który pełnił rolę ozdoby na ścianie.
Mógł też być zdobyty jako łup i poświęcony bogom w ofierze.
Innym problemem, z którym spotyka się archeologia jest fakt, iż nadal nie ma pewności
co do pierwotnych siedzib Prasłowian. Kwestia ta doczekała się wielu opracowań (por. np.
Popowska 1993, Popowska 2005, Strzelczyk 1987: 1-26 oraz Gołąb 1992/2004, Mańczak
1981, 2004: 28-45). Mimo iż, problem ten dla celów niniejszej rozprawy nie ma
fundamentalnego znaczenia, to autor chciałby zauważyć, iż w chwili obecnej bardziej
przekonują go argumenty za „wschodnim” sytuowaniem siedzib Prasłowian. W związku z
tym autor przychyla się do teorii, według której Słowianie zetknęli się najpierw z Germanami
wschodnimi (podczas ich wędrówki nad Morze Czarne), a dopiero później z Germanami
zachodnimi (por. rozdz. I). Warto jednak zauważyć, że niektóre wnioski, przytoczone w
zakończeniu rozprawy, m ogą chociaż w niewielkim stopniu, rzucić nowe światło na ten
problem.
Zarówno historycy jak i archeologowie starali się wykorzystywać w swych analizach
fakty lingwistyczne. Niestety z różnym skutkiem. Moim zdaniem najlepiej z tą kwestią
poradził sobie Niederle. Jednak od momentu wydania jego książki minie niedługo już wiek i
należy pamiętać, że wiele wyrazów, które przytaczał, ma obecnie inne etymologie. Również
inni historycy próbowali wykorzystywać leksykę w swych badaniach, np. Grekov (1955:
326), który na podstawie trzech wyrazów (wojsko,
czeladź, pułk)
dochodzi do wniosku, że siły
zbrojne dawnych Słowian składały się z uzbrojonego ludu, a na wojnę szedł każdy, kto był do
4
tego zdolny. Jak się okaże w kolejnych rozdziałach niniejszej rozprawy, wniosków na
podstawie tych trzech wyrazów można wyciągnąć o wiele więcej.
W związku z powyższym, celem autora jest ukazanie (chociaż w niewielkim stopniu)
jak wyglądała i rozwijała się wojskowość Słowian w czasach przedhistorycznych (organizacja
wojskowa, uzbrojenie i umocnienia). Rozprawa adresowana jest również do wszystkich
naukowców, także nie-językoznawców, którzy zajmują się wojskowością i okresem badanym
w niniejszej rozprawie.
Ze względu na przejrzystość rozprawy i rozróżnienie tekstu cytowanego od rozważań
autora, praca będzie pisana czcionką o różnej wielkości (10 - cytaty, hasła, wykaz skrótów,
bibliografia; 12 - pozostała treść).
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin