Cezar. Zycie giganta - Adrian Goldsworthy
PROLOG
Wyjątkowo dramatyczna historia Juliusza Cezara fascynowała kolejne
pokolenia i inspirowała licznych pisarzy i dramaturgów, by wspomnieć tylko
Szekspira i Shawa. Cezar – jeden z najzdolniejszych dowódców wszech czasów –
pozostawił ze swoich kampanii relacje o niezrównanej wartości literackiej. Był
politykiem i mężem stanu, który ostatecznie objął najwyższą władzę w rzymskiej
Republice. Stał się de facto monarchą, choć nigdy nie przyjął tytułu króla. Cezar
nie należał do okrutnych władców i okazywał wspaniałomyślność pokonanym
wrogom, a zamordowano go w wyniku spisku dwóch ludzi, których potraktował
łaskawie. Za wspólników mieli oni wielu zwolenników Cezara. Później jego
adoptowany syn Oktawian – Gajusz Juliusz Cezar Oktawianus – został
pierwszym rzymskim cesarzem. Jego ród wygasł wraz ze śmiercią Nerona w 68
roku n.e., lecz wszyscy kolejni cesarze przybierali imię Cezara, mimo że nie byli
z nim związani przez pokrewieństwo ani przez adopcję. Słowo, które początkowo
stanowiło przydomek jednego z wielu arystokratycznych rodów – i to wcale nie
słynnego – stało się tytułem oznaczającym najwyższą władzę. Na początku XX
wieku władcy dwóch wielkich mocarstw nadal nosili tytuły wywodzące się
wprost od imienia Cezara – kajzer i car. Dzisiaj kultura klasyczna nie zajmuje już
centralnego miejsca w zachodniej edukacji, lecz mimo to Juliusz Cezar jest jedną
z nielicznych natychmiast rozpoznawanych postaci starożytnego świata.
Mnóstwo ludzi nieposługujących się łaciną zna szekspirowską wersję jego
ostatnich słów, Et tu Brute (prawdopodobnie powiedział co innego, ale o tym w
innym miejscu książki). Spośród Rzymian tylko Neron i być może Marek
Antoniusz cieszą się podobną sławą, a wśród znamienitych postaci innych
narodów zapewne tylko Aleksander Wielki, greccy filozofowie, Hannibal i
Kleopatra zajmują tak wysokie pozycje w świadomości przeciętnego człowieka.
Kleopatra i Antoniusz – kochanka Cezara i jeden z jego podwładnych – są
częścią historii tego władcy.
Cezar był wielkim człowiekiem. Napoleon to tylko jeden z wielu słynnych
dowódców, którzy przyznawali, że wiele się nauczyli, studiując kampanie
Cezara. Pod względem politycznym wywarł ogromny wpływ na historię Rzymu,
bo odegrał kluczową rolę w zakończeniu republikańskiego systemu rządów, który
przetrwał cztery i pół stulecia. Nieprzeciętnie inteligentny i świetnie
wykształcony Cezar był człowiekiem czynu i jako taki został zapamiętany.
Wykazywał wyjątkowe talenty w różnych dziedzinach – słynął jako orator i
pisarz, jako twórca prawa i polityk, jako żołnierz i dowódca. Przede wszystkim
miał jednak urok zjednujący mu tłumy w Rzymie, legionistów na wyprawach
wojennych i liczne kobiety, które uwiódł. Cezar popełnił wiele błędów jako
dowódca i jako polityk, ale któż nie popełnia błędów? Miał jednak cenną
umiejętność: nie załamywały go porażki, przyznawał się – przynajmniej przed
samym sobą – do pomyłki, dostosowywał do nowej sytuacji i na dłuższą metę
zwyciężał.
Nie sposób odmówić Cezarowi wielkości, znacznie trudniej określić go jako
dobrego człowieka albo konsekwencje jego poczynań uznać za jednoznacznie
pozytywne. Nie był Hitlerem czy Stalinem ani Czyngis-chanem. Ale i tak według
jednego ze źródeł w czasie jego kampanii zginęło ponad milion nieprzyjaciół.
Starożytni mieli do tych spraw podejście inne niż my dzisiaj i niewielu Rzymian
narzekało z powodu wojen, jakie toczył Cezar z cudzoziemskimi przeciwnikami,
takimi jak plemiona w Galii. W czasie ośmiu lat walk jego legiony zabiły w tym
regionie setki tysięcy ludzi, a co najmniej drugie tyle wzięły do niewoli. Cezar
bywał niekiedy okrutny, urządzał masakry i egzekucje; pewnego razu z jego
polecenia okaleczono rzeszę jeńców, obcinając im ręce, i dopiero wtedy
puszczono ich wolno. Częściej jednak okazywał pokonanym wrogom
miłosierdzie; kierowały nim wówczas względy praktyczne: chciał, by przyjęli
rzymską władzę, stając się w ten sposób spokojnymi, płacącymi podatki
mieszkańcami nowej prowincji. Kierował się chłodnym pragmatyzmem;
okazywał wielkoduszność lub okrucieństwo, w zależności od tego, co wydawało
mu się bardziej korzystne. Był czynnym i energicznym władcą, lecz to nie on
stworzył rzymski imperializm. Kampanie Cezara nie były bardziej brutalne niż
większość wojen prowadzonych przez Rzymian. Znacznie większe kontrowersje
wywoływały jego działania w Rzymie i gotowość rozpoczęcia wojny domowej,
kiedy uznał, że przeciwnicy polityczni postanowili go zniszczyć. Jego obawy
miały spore uzasadnienie, lecz mimo to, kiedy w styczniu 49 roku p.n.e.
wprowadził armię ze swojej prowincji do Italii, stał się buntownikiem. Wojna
domowa, która wybuchła po jego zabójstwie, ostatecznie położyła kres rzymskiej
republice, choć do agonii doprowadziły ją poczynania samego Cezara. Republika
upadła i zastąpiły ją rządy cesarzy; pierwszy z nich był jego dziedzicem. W
czasie swej dyktatury Cezar sprawował najwyższą władzę i na ogół rządził
dobrze, stosując zdrowy rozsądek i metody godne męża stanu dla dobra Rzymu.
Wcześniej Republiką kierowała nieliczna elita senatorów; aż nazbyt często
nadużywali oni władzy, by wzbogacić się kosztem uboższych Rzymian i
mieszkańców prowincji. Cezar podjął działania, aby uporać się z problemami,
które już od pewnego czasu były uważane za realne i poważne, lecz pozostawały
nierozwiązane, ponieważ senatorowie nie mogli się zdecydować na przyznanie
jednemu spośród siebie potrzebnych do tego uprawnień. System republikański
...
sapw