Einstein o Einsteinie - Hanoch Gutfreund, Jurgen Renn(1).rtf

              Ten ebook jest chroniony znakiem wodnym
 

              ebookpoint.pl Kopia dla:
 

              Stanislaw Wrona sapwrona@gmail.com G04142266919
sapwrona@gmail.com

Spis treści

Karta redakcyjna   Motto   Wstęp do wydania polskiego Wstęp Podziękowania   CZĘŚĆ I. Wprowadzenie 1. Geneza i zakres Zapisków autobiograficznych 2. Inicjatywa Schilppa. „Biblioteka Żyjących Filozofów” 3. Tło historyczne. Rok 1946 4. Zapiski autobiograficzne Einsteina i Autobiografia naukowa Plancka CZĘŚĆ II. Komentarze do Zapisków autobiograficznych 1. Poszukiwanie jednolitego obrazu świata 2. „Dążenie do pojęciowego ujmowania natury rzeczy” 3. Moje epistemologiczne credo 4. Mechaniczny obraz świata i jego upadek. „A teraz przejdźmy do krytyki mechaniki jako podstawy fizyki” 5. Powstanie elektromagnetycznego obrazu świata i koncepcja pola. „Przejście od działania na odległość do pól” 6. Wzór Plancka na promieniowanie ciała doskonale czarnego. „Lecz kwestia ta nosi w sobie poważną wadę” 7. Mechanika statystyczna Einsteina. Domykanie „luki” 8. Ruchy Browna. „Istnienie atomów o określonych skończonych rozmiarach” 9. Zwierciadło odbijające w polu promieniowania. „Zwierciadło musi jednak doświadczać pewnych przypadkowych fluktuacji” 10. Szczególna teoria względności. „Nie istnieje równoczesność odległych zdarzeń” 11. Ogólna teoria względności. „Dlaczego potrzeba było kolejnych siedmiu lat?” 12. Mechanika kwantowa. „Teoria ta nie stanowi użytecznego punktu wyjścia dla przyszłego rozwoju” 13. Jednolita teoria pola. „Znalezienie równań dla pola całkowitego” CZĘŚĆ III. Einstein i jego krytycy 1. Fizycy i filozofowie, którzy przyczynili się do powstania tego tomu 2. Odpowiedź na krytykę Einsteina CZĘŚĆ IV. Szkic autobiograficzny Einsteina (1955) 1. Uwagi wstępne 2. Szkic autobiograficzny z tłumaczenia angielskiego CZĘŚĆ V. Uwagi końcowe: einstein jako filozof i uczony CZĘŚĆ VI. Zapiski autobiograficzne Zapiski autobiograficzne z tłumaczenia angielskiego   Bibliografia Przypisy

  © Copyright by Copernicus Center Press, 2022
Copyright © 2020 by Princeton University Press
and the Hebrew University of Jerusalem.
All rights reserved
Einstein’s Autobiographical Notes copyright © 1979 by the Library
of Living Philosophers, Inc., and the Estate of Albert Einstein.
Reproduced with permission   Tytuł oryginalny
Einstein on Einstein. Autobiographical and Scientific Reflections   Redakcja językowa i korekta
MELES-DESIGN   Projekt okładki i stron tytułowych
Michał Duława   Grafika na okładce
Copyright © Alfin Nurul Imam   Skład
MELES-DESIGN   ISBN 978-83-7886-628-2   Wydanie I Kraków 2022  

Copernicus Center Press Sp. z o.o.
pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków
tel. (+48) 12 448 14 12, 500 839 467
e-mail: marketing@ccpress.pl
Księgarnia internetowa: http://ccpress.pl   Konwersja: eLitera s.c.

                    „To ma być nekrolog?” – zapyta zapewne zaskoczony czytelnik. Mogę na to odpowiedzieć: w zasadzie tak. Samo sedno egzystencji człowieka takiego jak ja sprowadza się bowiem właśnie do tego, co myśli i jak myśli, a nie do tego, jak się zachowuje bądź radzi sobie w życiu. Dlatego też nekrolog ten może ograniczać się w zasadzie do przekazania myśli, które odegrały znaczącą rolę w moich rozważaniach.

              Albert Einstein, Zapiski autobiograficzne, s. 278

              Wstęp do wydania polskiego

              W polskim wydaniu książki Einstein o Einsteinie oraz w niniejszym wstępie napisanym dla naszych polskich czytelników chcielibyśmy położyć nacisk na szczególne relacje pomiędzy Albertem Einsteinem a wieloma polskimi naukowcami, jakie nawiązały się w latach kształtowania się jego rewolucyjnych idei dotyczących przestrzeni, czasu i grawitacji, stanowiących szkielet szczególnej i ogólnej teorii względności. Pragniemy również wyrazić uznanie dla wyjątkowej roli, jaką odegrała warszawska szkoła relatywistyczna w pojęciowym przekształceniu i systematyzacji wiedzy dotyczącej ogólnej teorii względności w czasach po II wojnie światowej, który to okres dość ogólnikowo określany jest mianem „renesansu ogólnej teorii względności”. Ponadto chcemy też podkreślić zasługi Leopolda Infelda, postaci będącej żywym pomostem między wspomnianymi dwoma okresami kształtującymi historię fizyki teoretycznej w Polsce.

              Szczególne relacje między Einsteinem a polskimi uczonymi odegrały kluczową rolę w jednoznacznym odbiorze nowej teorii przez polską społeczność naukową. W krajach takich jak Niemcy, Hiszpania, Francja czy Włochy proces ten naznaczony był debatami, kontrowersjami i falą krytyki. Tymczasem fizycy ze wszystkich ośrodków akademickich w całej Polsce w pełni zaakceptowali teorię względności[1]. Została ona również życzliwie przyjęta przez większość polskich matematyków, z wyjątkiem Stanisława Zaremby z Uniwersytetu Jagiellońskiego, najbardziej zagorzałego krytyka teorii względności, który opublikował burzliwie dyskutowaną pracę zatytułowaną Teoria względności wobec faktów stwierdzonych doświadczeniem i spostrzeżeniem (1922)[2]. Ale nawet Zaremba zmienił zdanie kilka lat później.

              Obszerny opis relacji naukowych i osobistych kontaktów między Einsteinem a polskimi fizykami można znaleźć w eseju Bronisława Średniawy[3]. W tekście tym wymieniono dwunastu fizyków, którzy znajdowali się pod wpływem Einsteina, korespondowali lub spotykali się z nim, a niektórzy nawet blisko z nim współpracowali. Byli to:

                Leopold Infeld (1898–1968),

              Józef Wierusz-Kowalski (1866–1927),

              Jakub Laub (1884–1962),

              Stanisław Loria (1883–1958),

              Władysław Natanson (1864–1937),

              Myron Mathisson (1897–1940),

              Ludwik Silberstein (1872–1948),

              Maria Skłodowska-Curie (1867–1934),

              Marian Smoluchowski (1872–1917),

              Jan Weyssenhoff (1889–1972),

              August Wiktor Witkowski (1854–1913),

              Mieczysław Wolfke (1883–1947).

                Najstarsza i jedyna osoba na tej liście, która nie miała żadnego kontaktu z Einsteinem – August Witkowski, fizyk doświadczalny z Uniwersytetu Jagiellońskiego – była jednym z pierwszych na świecie fizyków, którzy docenili wagę pracy opublikowanej przez Einsteina w 1905 roku, będącej pierwotną wersją szczególnej teorii względności[4]. Witkowski swym entuzjazmem zaraził dwóch kolegów, Władysława Natansona i Stanisława Lorię, którzy zaczęli wykładać teorię względności i włączyli ją do swoich kursów uniwersyteckich. Zarówno Natanson, jak i Loria poznali Einsteina przed I wojną światową i utrzymywali z nim przyjacielskie stosunki, podobnie jak Mieczysław Wolfke i Józef Wierusz-Kowalski, który zetknął się z Einsteinem podczas pobytu w Bernie i Zurychu. Na twórczość Jana Weysenhoffa wpłynęły spotkania z Einsteinem w Zurychu (1916) i Princeton (1935). Einstein i Marian Smoluchowski wymieniali obszerną korespondencję dotyczącą problemów, którymi zajmowali się niezależnie w tym samym czasie, czyli zjawisk ruchów Browna i niebieskiego koloru nieba. Ich wzajemny szacunek przejawiał się w uznaniu przez Smoluchowskiego pierwszeństwa Einstena w wyjaśnieniu ruchów Browna oraz w pochwalnym wspomnieniu o Smoluchowskim napisanym przez Einsteina[5]. Jakub Laub wyjechał z Polski, aby uzyskać stopień doktora na Uniwersytecie w Würzburgu. Po opublikowaniu trzech artykułów na temat optyki ciał w ruchu dołączył do Einsteina w Bernie w 1908 roku. Ich współpraca zaowocowała dwoma wspólnymi artykułami[6]. Laub utrzymywał kontakt z polskimi fizykami jeszcze przez wiele lat. Współpraca Einsteina i Leopolda Infelda również przyniosła plon w postaci wspólnych publikacji. Do sprawy Infelda wrócimy w dalszej części tego wstępu. Korespondencja między Einsteinem a Myronem Mathissonem rozpoczęła się w 1929 roku, kiedy Mathisson pracował jeszcze nad doktoratem na Uniwersytecie Warszawskim, i trwała do jego przedwczesnej śmierci w 1949 roku w wieku czterdziestu trzech lat. Einstein był pod wrażeniem jego prac nad ruchem wirujących ciał w polu grawitacyjnym. W 1935 roku Einstein zaprosił Mathissona do Princeton, ale do tego czasu Mathisson uzyskał stanowisko na Uniwersytecie Kazańskim. Einstein wymieniał listy z władzami Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie na temat możliwości zatrudnienia Mathissona (a także Infelda) na wydziale fizyki teoretycznej. Pomijamy relację między Einsteinem a Ludwikiem Silbersteinem, który również znajduje się w powyższym zestawieniu. Interesująca korespondencja między nimi odbywała się w latach trzydziestych, czyli długo po tym, jak Silberstein zerwał wszelki kontakt z polską fizyką, więc przykład ten nie pasuje do bieżącego kontekstu. Na koniec warto wspomnieć wspólne działania Einsteina i Marii Curie w komisji powołanej przez Ligę Narodów na rzecz międzynarodowej współpracy intelektualistów w okresie międzywojennym. Ich relacja naznaczona była wieloletnią szczerą przyjaźnią i wzajemnym szacunkiem.

              Liczne obszary współpracy polskich fizyków z Einsteinem przyczyniły się do rozwoju fizyki teoretycznej w Polsce, a niektórzy z wymienionych naukowców niewątpliwie czerpali z nich inspirację do zaangażowania się w teoretyczne prace nad teorią względności. Doprowadziły również do zainteresowania nią społeczeństwa polskiego i szerokiego zrozumienia jej podstawowych idei.

              Po tym, jak angielska wyprawa zorganizowana w celu obserwacji zaćmienia Słońca, prowadzona przez sir Arthura Eddingtona, potwierdziła w 1919 roku przewidywania dotyczące zakrzywienia światła pochodzącego od odległych gwiazd w polu grawitacyjnym Słońca, oraz po sensacyjnym nagłośnieniu tego odkrycia w prasie – w Polsce, podobnie jak w innych krajach, również nastąpił gwałtowny wzrost zainteresowania intelektualistów oraz opinii publicznej teorią względności i płynącymi z niej filozoficznymi wnioskami. Znalazło to odzwierciedlenie w artykułach prasowych, popularnych książkach i broszurach, a także w publicznych wykładach, dyskusjach i sporach. Owa działalność intensywnie rozwijała się zwłaszcza we Lwowie, mieście, w którym kwitło życie akademickie i kulturalne, a następnie rozszerzyła się na inne polskie miasta. Ważną rolę w tym intelektualnym ruchu popularyzacji teorii względności odegrali Zygmunt Zawirski, filozof nauki z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Stanisław Loria, który wówczas przeniósł się do Lwowa, oraz Maksymilian Tytus Huber, profesor mechaniki technicznej we Lwowie. Huber był jednym z najgorliwszych i najaktywniejszych zwolenników teorii względności w Polsce. Julian Zachariewicz, polski filozof, opublikował w popularnym dzienniku „Słowo Polskie” agresywną krytykę teorii Einsteina. Huber odpowiedział cyklem pięciu artykułów wydrukowanych w tej samej gazecie, w których wyjaśniał i bronił Einsteina oraz jego teorii. Inne ataki na teorię względności skłoniły Hubera do wygłoszenia cyklu popularnych wykładów, natomiast jego najważniejszym wkładem w szerokie zrozumienie tej teorii było przetłumaczenie klasycznej rozprawy Einsteina podsumowującej szczególną i ogólną teorię względności, napisanej w przystępnej formie.

              Ogólna teoria względności została ukończona w listopadzie 1915 roku. Prezentowała rewolucyjny pogląd na świat, opierający się na nowym spojrzeniu na przestrzeń, czas i grawitację. Wywołała spore zainteresowanie zarówno wśród intelektualistów, jak i szerokich kręgów społecznych, stwarzając potrzebę opracowania wiarygodnych i zrozumiałych dla zwykłych ludzi opisów tych koncepcji. Einstein czuł się w obowiązku zaspokojenia tej potrzeby. W liście do swojego przyjaciela Michelego Bessa pisał:

  ...