Agata Swierzowska - Dlaczego Józef Świtkowski deprecjonuje Hatha-Joge.pdf

(115 KB) Pobierz

a g aTa Ś w I e r z o w s k a

DLACZEGO JÓZEF ŚWITKOWSKI

DEPRECJONUJE HATHA JOGĘ?

OBRAZ HATHA JOGI I JEGO ŹRÓDŁA

W POGLĄDACH POLSKIEGO JOGINA-EZOTERYKA

W Polsce przełomu XIX i XX wieku, a także w okresie międzywojennym

duże zainteresowanie, i to zarówno teoretyczne, jak i praktyczne, budziła

wiedza o charakterze ezoterycznym

. Powstawały i znakomicie funkcjo-

nowały rozmaite stowarzyszenia skupiające osoby zainteresowane wiedzą

tajemną, wykorzystujące ją w praktyce, prowadzące nad nią rozmaite ba-

dania. Wydawano pisma, na łamach których publikowano wieści nie tyl-

ko z polskiego środowiska ezoterycznego, ale i z zagranicy, ukazywały się

także przekłady artykułów lub fragmentów książek pisanych przez uzna-

nych na świecie ezoteryków. Ten różnorodny polski świat ezoteryczny

z wielkim zainteresowaniem przyjmował i twórczo przetwarzał także wątki

o charakterze orientalnym, a tych w XIX-wiecznej myśli ezoterycznej nie

brakowało. Jednym z takich wątków, bardzo wyrazistym, który doczekał

się także polskich interpretacji (choć nie były one całkiem nowatorskie)

i adaptacji, jest joga. Trzeba jednak od razu wyjaśnić, że ta wywodząca się

z Indii ścieżka duchowego rozwoju – procedura soteriologiczna (wyko-

rzystująca różne środki, metody, sposoby) mająca pierwotnie na celu do-

prowadzenie adepta (sadhaki) do punktu, w którym mógł poznać drogą

wglądu naturę rzeczywistości (w tym także swoją własną prawdziwą na-

turę), zyskując w ten sposób wyzwolenie z koła narodzin i śmierci (sam-

sary) oraz wolność absolutną (kaiwalia) – na gruncie ezoterycznym była

rozumiana i interpretowana odmiennie. Środowiska ezoteryczne w ogóle,

Ezoteryzm rozumiem tutaj jako ukrytą wiedzę tajemną, dotyczącą świata duchowego

i dostępną jedynie dla osób wtajemniczonych, przekonanych o jej absolutnej prawdzi-

wości. Owa

scientia occulta

i wynikająca z niej praktyka ma prowadzić inicjowanego do

poznania świata duchowego.

Dlaczego Józef Świtkowski deprecjonuje hatha jogę?

151

rzecz bowiem nie dotyczy wyłącznie Polski, postrzegały jogę jako dyscy-

plinę, czy nawet strategię samorozwojową, której cele mogły być dwoja-

kie (przy czym wzajemnie się one nie wykluczały): a) przetransformowa-

nie człowieka w taki sposób, by stał się on zdolny do nawiązania kontaktu

z rzeczywistością nadprzyrodzoną i przez to mógł uzyskać dostęp do

wiedzy tajemnej; b) transformacja człowieka po to, by mógł osiągnąć bo-

skość, rozumianą jednak nie jako przekroczenie kondycji profanicznej,

ale jako samorealizacja, odkrycie, poznanie, i późniejsze wykorzystanie

pełni potencjału drzemiącego w każdym człowieku. Co więcej, w jed-

nym i w drugim wypadku zdobyta w ten sposób wiedza, a także zdolno-

ści czy umiejętności, mogły i powinny być wykorzystane jedynie dla do-

bra ogółu – aby uszlachetnić całą ludzkość i naprawić istniejący, mocno

niedoskonały porządek rzeczy. Postulat ten, charakterystyczny dla myśli

ezoterycznej, której przedstawiciele poszukiwali wyjścia z wszechobec-

nego wówczas poczucia zwątpienia i kryzysu wartości, w Polsce przeło-

mu XIX i XX wieku, a potem w okresie międzywojennym, ze względu na

szczególną sytuację polityczną i społeczną, zyskał charakter wyjątkowy.

Nie bez przyczyny przecież joga stała się elementem różnych programów

o wymowie patriotycznej i odrodzeniowej, których celem było przede

wszystkim podniesienie narodu polskiego z upadku moralnego i obudze-

nie w nim sił duchowych.

Józef Chobot (1875–1942), Karol Chobot (1886–1973), Kazimierz

Chodkiewicz (1892–1980), Eugeniusz Polończyk (?-1932), Maria Flor-

kowa (1892–1972), Roman Ostoja (prawdopodobnie 1898–1974), Wik-

tor Loga (?), Helena Witkowska (1870–1938), Tomira Zori (Tomira Ko-

twicz-Gilewicz) (?), Jan Starża-Dzierżbicki (1883–1942?) to tylko niektóre

z osób bliżej lub dalej związanych z polskim środowiskiem ezoterycznym,

piszących o jodze, tłumaczących z języków obcych prace z nią związa-

ne, a także mających osobiste doświadczenia z praktyką. Wspomnijmy

w tym miejscu także i Wincentego Lutosławskiego (1863–1954), który

choć ezoterykiem nie był, a jego stosunek do tego typu wiedzy okazał

się dość ambiwalentny, to jednak, korzystając obficie z ezoterycznych

tradycji, opracował pierwszy w Polsce i pierwszy polski podręcznik jogi.

Tutaj pokazał ją właśnie jako narzędzie mające przynieść odbudowę na-

rodu polskiego i „wszelką najszerzej pojętą i wszystkie dziedziny prze-

nikającą niepodległość”

Pisząc o jodze okresu międzywojennego, nie można pominąć Józefa Świtkow-

skiego (1876–1942), autora bardzo popularnego w tamtym czasie podręcznika

W. Lutosławski,

Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia,

Kraków 1909, s. 180.

152

agaTa ŚwIerzowska

jogi

– Wstęp

w światy nadzmysłowe. Radża-Joga nowoczesna

, a także kil-

ku innych publikacji dotyczących owej problematyki. To właśnie Świtkow-

ski, wydając wspomniany podręcznik, sprawił, że pewne idee, wątki i obrazy

funkcjonujące w zachodnim świecie ezoterycznym stały się częścią dyskursu

toczącego się wokół jogi w Polsce i są w nim obecne do dziś.

Swoje pasje dzielił Świtkowski między dwie dziedziny – fotografię oraz wie-

dzę tajemną. Był znanym i uznanym fotografem – teoretykiem, praktykiem

i nauczycielem sztuki fotograficznej (na Wydziale Humanistycznym Uniwer-

sytetu Jana Kazimierza we Lwowie), autorem wielu książek – poradników fo-

tograficznych kierowanych zarówno do amatorów i początkujących, jak i do

zaawansowanych profesjonalistów, a wreszcie pionierem dziś już zapomnia-

nych, ale ówcześnie nowatorskich technik fotograficznych. Równie aktywnie

działał Świtkowski w dziedzinie

scientia occulta.

Był znanym parapsycholo-

giem, prezesem Towarzystwa Parapsychicznego im. Juliana Ochorowicza we

Lwowie, magnetyzerem, badaczem (również na samym sobie) zjawiska me-

diumizmu i wreszcie – joginem. Także i w tej dziedzinie wiele publikował.

Regularnie współpracował z poczytnymi pismami ezoterycznymi, takimi jak

„Wiedza Duchowa”/„Lotos”, „Hejnał”, „Odrodzenie”, pisywał wstępy do prac

podejmujących tego typu problematykę, był wreszcie autorem kilku znanych

(i do dziś przedrukowywanych) książek, spośród których koniecznie należy

wymienić

Okultyzm i magię w świetle parapsychologii

(Lwów–Wisła 1939),

Celowo używam słowa „podręcznik”, książka ta była bowiem w zamyśle Świtkowskiego

praktycznym przewodnikiem po meandrach drogi duchowej, a nie jedynie teoretycznym

opracowaniem. Było to zgodne z przekonaniem autora, a także powszechnym postulatem

ezoteryków przełomu wieków, zgodnie z którym wiedza nadnaturalna nie może zostać

w żaden sposób przekazana – można jej jedynie doświadczyć. O tym, że czytelnicy trak-

towali

Wstęp w światy nadzmysłowe…

właśnie jako praktyczny przewodnik, mogą świad-

czyć listy kierowane do Świtkowskiego (na ręce wydawcy). Czytelnicy dzielili się swoi-

mi doświadczeniami duchowymi, które stały się ich udziałem pod wpływem tej właśnie

książki. Na przykład „inżynier S.B.” z Warszawy pisze: „Odkąd zapoznałem się z treścią

Pańskiej nieocenionej książki, wiem dopiero, co to jest spokój ducha. Czuję się zupełnie

i naprawdę szczęśliwym, a dla rodziny i kolegów w zawodzie stałem się innym człowie-

kiem. Zrozumiałem i doświadczyłem na sobie, że można panować nad swemi uczuciami

i myślami. Teraz proszę jeszcze o wskazówkę co do pratjahary…” (Katalog

wydawnictw

ezoterycznych Lotosu,

Kraków–Wisła 1938, s. 5). Listy te świadczą zresztą także o znacz-

nej popularności podręcznika.

W okresie międzywojennym książka miała dwa wydania, pierwsze:

Wstęp w światy nad-

zmysłowe. Radża-Joga nowoczesna

(Katowice 1923), i drugie, pod nieco zmienionym ty-

tułem:

Droga w światy nadzmysłowe. Radża-Joga nowoczesna

(Kraków 1936). W latach

1934–1935 podręcznik przedrukowywano w odcinkach na łamach czasopisma „Wiedza

Duchowa” (od 1935 r. pismo ukazywało się pod nowym tytułem „Lotos”). Powojenne

przedruki (drugiego wydania) były dwa i ukazały się w Warszawie w 1989 r. oraz w Ka-

towicach w 1997 r.

Dlaczego Józef Świtkowski deprecjonuje hatha jogę?

153

Magnetyzm żywotny (mesmeryzm) i jego własności lecznicze

(Kraków 1936)

oraz dla niniejszych rozważań najważniejszy, wspominany już wcześniej pod-

ręcznik

Wstęp w światy nadzmysłowe. Radża-Joga nowoczesna.

Warto jeszcze

przypomnieć, że Świtkowski jest autorem tłumaczenia fragmentów pism Śan-

karacarji – Wiwekacudamani oraz

Tattwabodha.

Oba przekłady (dokonane

z języka niemieckiego na podstawie przekładów Franza Hartmanna, o którym

niżej), zaopatrzone w autorski komentarz Świtkowskiego, ukazały się w książ-

ce pod tytułem

Klejnot mądrości Wschodu

(Katowice 1924).

Wizja nowoczesnej radźa jogi, którą przedstawił Świtkowski we

Wstępie

w światy nadzmysłowe…,

opiera się na dwóch filarach. Pierwszy z nich stanowi-

ły poglądy Rudolfa Steinera (1861–1925). To właśnie jego myślenie o kształcie

nowoczesnej (a więc adekwatnej do uwarunkowań człowieka współczesnego)

dyscypliny duchowej stało się dla polskiego jogina podstawą do zinterpreto-

wania jogi wyłożonej przez Patańdźalego w Sutrach

. Opisana przez Świtkow-

skiego nowoczesna radźa joga jest wręcz modelową Steinerowską „dyscypliną

duchową dnia dzisiejszego”

, która choć strukturą przypomina swą poprzed-

niczkę – dawną (czy starożytną) radźa jogę, to jednak różni się od niej w spo-

sób zasadniczy przede wszystkim celem oraz charakterem praktyki.

Filarem drugim jest zaś myśl teozoficzna, reprezentowana we

Wstępie

w światy nadzmysłowe…

przez niewymagających przedstawiania „jasnowi-

dzów europejskich”

, Helenę Bławatską (1831–1891) i Charlesa Leadbeatera

(1854–1934), a także równie znanych – Annie Besant (1847–1933), Mabel

Collins (1851–1927), Williama Quan Judge’a (1851–1896) oraz, co jest rzeczą

niezwykle istotną, przez same

Jogasutry.

Otóż Świtkowski korzystał ze specy-

ficznego przekładu tekstu przypisywanego Patańdźalemu, autorstwa M.A. Op-

permanna, poprzedzonego wstępem wspominanego wyżej Franza Hartmanna

(1838–1912)

. Obaj – Oppermann i Hartmann – byli mocno związani z krę-

W swoim podręczniku Świtkowski pisze o dwóch dyscyplinach duchowych – dawnej,

starożytnej radźa jodze (którą utożsamia z jogą Patańdźalego) oraz radźa jodze nowo-

czesnej. Relacje między obiema dyscyplinami ujmuje Świtkowski tak: „[…] ludzkość no-

woczesna potrzebuje przodowników doskonałych, którzy byliby dla niej pierwowzora-

mi jej postępu dalszego; stąd też obecnie nawet Radżajoga byłaby niedostateczna, gdyby

pozostała w swej formie pierwotnej. Dlatego to szkoły nowoczesne zachowały z niej tyl-

ko szkielet ogólny, a wypełniły go materjałem dostosowanym do poziomu obecnego roz-

woju” (J. Świtkowski,

Wstęp w światy nadzmysłowe…,

s. 29).

R. Steiner,

Spiritual Ground of Education. Lecture II: Spiritual Disciplines of Yesterday:

Yoga,

http://wn.rsarchive.org/Lectures/SpiGrndEd/19220817p01.html [dostęp: sierpień

2014].

J. Świtkowski,

Kwiaty lotosu i kundalini a gruczoły dokrewne. Studjum krytyczne,

Kraków

1937, s. 4.

Joga Aphorismen des Pätanjali,

Sanskritübersetzung und Betrachtungen von M.A. Op-

permann, Einführung von F. Hartmann, Leipzig 1908.

154

agaTa ŚwIerzowska

gami teozoficznymi. Sam Hartmann zaś – przez pewien czas współpracownik

Bławatskiej i Henry’ego S. Olcotta, założyciel niemieckiej sekcji Towarzystwa

Teozoficznego, uczestnik wielu przedsięwzięć okultystycznych Carla Kellnera

(1851–1905)

, był jednym ze współzałożycieli Ordo Templi Orientis, a w krę-

gach ezoterycznych uchodził za znawcę problematyki jogi i dość często wy-

powiadał się na jej temat. Przekład

Sutr

autorstwa Hartmanna, z którego ko-

rzystał Świtkowski, jest w istocie ich teozoficzną interpretacją. Polski jogin

dodatkowo ją jeszcze przeinterpretował, budując wokół niej swój dyskurs.

Teozoficznych wątków, idei i pomysłów jest w podręczniku Świtkowskie-

go wiele. W tym miejscu skupię się jednak na jednej kwestii i spróbuję od-

powiedzieć na zadane w tytule artykułu pytanie o to: a) dlaczego Świtkowski

z tak wielką niechęcią traktuje hatha jogę; b) dlaczego, uznając ją za ścieżkę

poślednią, w ogóle o niej wspomina, i na dodatek poświęca jej w swych roz-

ważaniach sporo miejsca, zazwyczaj przeciwstawiając ją radźa jodze?

Trzeba dodać, że w swej negatywnej opinii o hatha jodze Świtkowski nie

był odosobniony. Podzielało ją prawie całe polskie środowisko ezoterycz-

ne, podzielał ją także do pewnego stopnia stojący nieco z boku Lutosławski,

który choć o hatha jodze się nie wypowiadał, to nie bez przyczyny w swym

podręczniku niemal całkowitym milczeniem pominął praktykę asan i zastą-

pił ją innym rodzajem ćwiczeń. Świtkowski natomiast dokładnie, jak nikt

inny w polskich kręgach ezoterycznych owych czasów, przedstawił wszyst-

kie zarzuty stawiane hatha jodze oraz skontrastował ją z cenioną przez wie-

lu i uznawaną za jedyną właściwą ścieżką jogi – radźa jogą.

Otóż zdaniem Świtkowskiego podrzędny charakter hatha jogi wynika prze-

de wszystkim z faktu, że jest to ścieżka wypaczająca pierwotny, prawdzi-

wy sens dyscypliny duchowej, przez nadanie jej bardziej materialistyczne-

go rysu. Chcąc wejść w posiadanie różnych zdolności nadnaturalnych, jakie

daje „rozwój ciała eterycznego” (np. „wysuwanie ciała eterycznego z fizycz-

nego”, poruszanie przedmiotami na odległość, materializowanie przedmio-

tów, dostęp do światów „gnomów, skrzatów, rusałek i krasnoludków”, „zdol-

ność przechodzenia przez mury, wnikania we wnętrze ziem, unoszenie się

w powietrzu”, a także zdolność komunikowania się ze zmarłymi czy wszel-

kimi istotami duchowymi) – tłumaczy Świtkowski – „Tantrikowie wymyślili

sobie hathajogę, aby chociaż w części módz posiąść podobne zdolności bez

To dla ezoterycznej interpretacji jogi w Europie ważna postać, tym ważniejsza, że Kellner

jako jeden z nielicznych pozytywnie wypowiada się o hatha jodze, tak mocno potępia-

nej przez kręgi teozoficzne (o czym szczegółowo piszę niżej), z którymi był dość blisko

związany. Jest autorem niewielkiej broszurki (Yoga – Eine

Skizze über den psycho-phy-

siologischen Teil der alten indischen Yogalehre,

Munich 1896), w której omawia filozofię

i psycho-fizjologię mistyczną jogi.

Plik z chomika:

jozef.jb

Agata Swierzowska - Dlaczego Józef Świtkowski deprecjonuje Hatha-Joge.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: