Ryszard Nycz, Władysław Miodunka, Tomasz Kunz - Polonistyka bez granic. Tom 2.pdf

(4666 KB) Pobierz

519998

519998

POLONISTYK A BEZ GRANIC

(OBRAdY PLENARNE)

519998

Stanisław Gajda

Gramatyczna polSkość a tożSamość

NAROdOwA I EuROPEjSKA

1. „polSzczyzny Granice odrębności”

powszechnie przyjmuje się twierdzenie, że język to biologiczno-kulturowy

twór ewolucji, w którym na uniwersalne struktury mózgowe (bioprogram) na-

łożyły się wytworzone w konkretnych środowiskach społeczno-kulturowych po-

szczególne języki (zob. m.in. aitchison 2002 i kluckenberg 2006). Szacuje się, że

od narodzin mowy na sawannach afryki wschodniej (250–75 tys. lat temu) po

dzień dzisiejszy pojawiło się na naszej planecie około 15 tys. języków naturalnych

(a także ponad 1 tys. języków „sztucznych” – podobnych do języków naturalnych,

np. esperanto, oraz sformalizowanych, por. języki logiki). Współcześnie używa

się około 6 tys. języków (por. majewicz 1989, comrie 1998), przy czym liczba no-

sicieli większości z nich jest bardzo mała, co stanowi jedną z ważniejszych prze-

słanek do prognozowania śmierci języków. przewiduje się, że mimo wzmagającej

się tendencji do ochrony małych języków do końca bieżącego stulecia liczba języ-

ków na całym świecie zmniejszy się o co najmniej 50%.

polszczyzna – jako jeden ze stu języków europejskich – ze swoimi 38 milio-

nami użytkowników w kraju i 10–12 milionami poza jego granicami należy do

tzw. języków średnich. o jej mocy decydują także takie m.in. względy jak szero-

kie spektrum funkcjonalne (obsługuje wszystkie lub prawie wszystkie sfery życia

osobniczego i społecznego), długie i ciągłe tradycje (zwłaszcza jej reprezentatyw-

nej odmiany literackiej, dziś częściej nazywanej

ogólną),

lojalność użytkowników

(wynikająca również z uznania jej roli kulturowej i politycznej w dziejach pol-

skiej społeczności narodowej, por. hasło „ojczyzna – polszczyzna”) oraz wspar-

cie państwa, które swoimi aktami dyrektywalnymi (zob. np.

Ustawa o

języku

polskim

z 1999 r.) oraz poprzez swoje instytucje (szczególnie szkołę) zapewnia

językowi ojczystemu uprzywilejowany status języka urzędowego/państwowego.

nie rysują się więc dla polszczyzny zagrożenia egzystencjalne, przynajmniej dziś

519998

StaniSłaW Gajda

i w kilkudziesięcioletniej perspektywie. nie znaczy to, że można się uwolnić od

wszystkich obaw dotyczących przyszłości języka polskiego.

na współczesną polską rzeczywistość językową można patrzeć w różny spo-

sób, otrzymując w rezultacie wyniki poznawcze, które nie zawsze są względem

siebie komplementarne i nie zawsze składają się na spójny obraz tej rzeczywisto-

ści. podejmując wysunięty przez organizatorów iV kongresu polonistyki zagra-

nicznej problem „polszczyzny granice odrębności”, spoglądam na dzisiejszą pol-

szczyznę jako na system semiotyczno-komunikacyjny, który funkcjonuje w in-

terakcji z systemami społecznym i kulturowym, tworząc razem z nimi złożoną

i dynamiczną całość. tej całości lub jej składowych (w tym językowych o różnym

stopniu złożoności, np. poszczególnych jednostek języka, kategorii, podsystemów

itd.) może dotyczyć postępowanie naukowe, w którego pełnej postaci wyróżnia

się cztery fazy: postawienie diagnozy, ocenę, prognozę i zastosowanie. W prakty-

ce badawczej często koncentrujemy się tylko na niektórych z tych faz.

Hasło „polszczyzny granice odrębności” wyznacza bardzo ogólne ramy ba-

dawcze i może być różnie rozumiane. można je sprowadzać do ujęć kontrastyw-

no-gramatycznych, zestawiając język polski z innymi językami pokrewnymi i nie-

spokrewnionymi, przy czym ich dobór mogą wyznaczać względy nie tylko czysto

poznawcze, lecz także praktyczne, w tym edukacyjne, np. uczenie języka polskie-

go rosjan, niemców czy koreańczyków. taką gramatyczną orientację zdają się

prezentować organizatorzy, konkretyzując hasło „polszczyzny granice odrębno-

ści” następująco: „cechy wyróżniające polszczyznę na tle innych języków na po-

ziomie systemu gramatycznego” (zob. zapowiedź kongresu i wstępne zaprosze-

nie adresowane do potencjalnych uczestników).

kierując się sugestiami organizatorów, podejmuję kwestię polskości grama-

tycznej. Spoglądam jednak na nią nie z pozycji mniej lub bardziej klasycznego

strukturalizmu. Wybieram ogląd przez pryzmat kategorii tożsamości.

2. tożSamość a język

od lat 70. XX w. tożsamość jako kategoria ontyczno-epistemiczna wzbudza

wielkie zainteresowanie wielu nauk humanistycznych i społecznych. termin

tożsamość

pojawił się również w dyskursie publicznym, zdominowanym przez

dyskurs polityczny, i stał się jednym z tzw. słów sztandarowych naszych cza-

sów. jego popularność to nie tylko przejaw naukowej i intelektualnej mody, lecz

przede wszystkim wyraz aktualności poznawczej, co wiąże się z sytuacją współ-

czesnego świata, znajdującego się w trakcie tzw. wielkiej zmiany (zob. Giddens

2001).

złożoność i wielowymiarowość zjawisk tożsamościowych oraz wielość per-

spektyw poznawczych sprawia, że kategoria tożsamości ma charakter rozmyty,

nieostry i pozostaje niedookreślona. zawartość treściową tego pojęcia odsłaniają

pytania w rodzaju: kim jestem, skąd pochodzę, co jest dla mnie ważne, do czego

Ryszard Nycz, Władysław Miodunka, Tomasz Kunz - Polonistyka bez granic. Tom 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: