Pustelnicza forma życia w kościele partykularnym.docx

KONGREGACJA

DS. INSTYTUTÓW ŻYCIA KONSEKROWANEGO

I STOWARZYSZEŃ ŻYCIA APOSTOLSKIEGO

PUSTELNICZA FORMA ŻYCIA
W KOŚCIELE PARTYKULARNYM

Ponam in deserto viam

(Iz 43,19)

UKIERUNKOWANIA

WYDAWNICTWO

OJCÓW FRANCISZKANÓW
W? NIEPOKALANÓW 2022

Tytuł oryginału:

La forma di vita eremítica nella chiesa particolare

© 2021 - Amministrazione del Patrimonio della Sede

Apostólica e Librería Editrice Vaticana

© Copyright for this edition by Wydawnictwo Ojców

Franciszkanów Niepokalanów 2022

Na okładce:

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu | fot. Robert Krawczyk

Redakcja naukowa: ks. Piotr Burek

Tłumaczenie: Magdalena Jagiełło

Skład: br. Adam M. Ślusarczyk OFMConv

Korekta: Joanna Wójcik

Za zezwoleniem ks. bpa Jacka Kicińskiego CMF Przewodniczącego Komisji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego

ISBN 978-83-7766-238-0

Wydawnictwo Ojców Franciszkanów Niepokalanów

Paprotnia, ul. O. Maksymiliana Kolbego 5, 96-515 Teresin tel. 46 864 22 08

e-mail: wydawnictwo@niepokalanow.pl wydawnictwo.niepokalanow.pl

WPROWADZENIE

1. „Otworzę też drogę na pustyni” (Iz 43,19). W wersecie tym Prorok proponuje nam suge­stywny horyzont pustyni - obraz znaczący po­śród wyobrażeń związanych z życiem pustel­niczym - a jednocześnie przywołuje metaforę drogi wytyczonej przez Boga, na którą uczeń wkracza w poszukiwaniu Jego Oblicza. Od Wschodu po Zachód tradycja chrześcijańska była ubogacana przez świetlaną obecność męż­czyzn i kobiet, którzy ze szczególną radykalnością przeżywali sequela pressius Christi w pu­stelniczej formie życia. Już u samych początków pierwsze świadectwa upamiętniają charaktery­styczne rysy życia oddanego Bogu, ku chwale majestatu Jego łaski (Ef 1,6).

Życie pustelnicze wyraża się w wyborze przeży­wania intensywnego i wyłącznego poszukiwania spojrzenia Boga, wypływającym z pragnienia głębokiego zjednoczenia z Nim i polegającym na oddaniu się wyłącznie Jemu w najbardziej rygorystycznym oddzieleniu od świata. Życie

(poświęconych) soli Deo1 jest zakorzenione w sa­mym sercu Kościoła i ludzkości, otwierając się na owocne wstawiennictwo.

Kościół pragnie dziękować za tę „drogocenną perłę” (Mt 13,46) położoną jednocześnie w cen­trum i na obrzeżach życia wspólnot chrześcijań­skich, i postrzeganą z szacunkiem przez pasterzy Kościołów partykularnych, którzy są świadomi obowiązku jej strzeżenia w jej autentyczności oraz towarzyszenia w jej rozwoju.

Niniejsze Ukierunkowania Kongregacji ds. In­stytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, opracowane w ciągłości z tradycją życia pustelniczego i w świetle kan. 603 Kodeksu Prawa Kanonicznego, są skierowane w szczególności do pustelników i pustelnic, pod­legających bezpośrednio biskupowi diecezjalne­mu, którzy pod jego kierownictwem przestrze­gają właściwej im formy życia2.

1              Por. Teodoro Studita, Parva catechesis, E. Auvray, París 1981, s. 141-142.

2              Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 603, § 2; Jan Pa­weł II, Posynodalna adhortacja apostolska Vita consecrata (25 marca 1996), 7.

I. TRADYCJA ŻYCIA PUSTELNICZEGO

2.              Od zarania chrześcijaństwa życie pustelnicze lub anachoretyczne, które można uważać za najstar­szą i najbardziej rygorystyczną formę oddzie­lenia od świata, stanowiło silne wezwanie do radykalności ewangelicznej. Antoni3, a po nim Paweł, Hilarión i wielu innych, będąc posłuszny­mi Słowu, udają się w odosobnienie na pustynię, aby całkowicie ofiarować się Panu, przebywać z Nim w samotności, w wytrwałej modlitwie, ży- jąc we wstrzemięźliwości oraz w wolności od sa­mych siebie i od rzeczy, czego znakiem jest post, wyrzeczenie się dóbr i ubogie życie.

3.              Reguła św. Benedykta (480-547) wywiera sil­ny wpływ na życie pustelnicze, potwierdzając szacunek, jakim jest ono darzone - jak czyta­my w jej pierwszym rozdziale4 - jakkolwiek obejmuje przede wszystkim cenobityczną for­mę życia. Podczas gdy życie monastyczne przy­biera wyraźniejszą postać w swoim statucie

3              Por. Atanasio, Vita Antonii: PG 26, 835-976.

4              Por. Regula Benedicti, I, 3-5.

kanonicznym, życie pustelnicze traci uznanie we wspólnocie kościelnej, jednakże nie pośród ludu. Na Zachodzie, w okresie najazdów barba­rzyńców, następuje odnowa życia pustelniczego. Rozwija się, ponadto, zjawisko irlandzkiego anachoretyzmu misyjnego, który odgrywa niebaga­telną rolę w ewangelizacji Europy. Na Wschodzie Novellae Justyniana (527-565) zapoczątkowują zmianę, według której życie pustelnicze jest do­puszczalne jedynie w zależności od wspólnoty, a przejście do życia w odosobnieniu jawi się nie­mal jako ukoronowanie drogi mniszej.

Z upływem czasu dostrzega się potrzebę prze­żywania okresu próby w obecności doświad­czonego eremity (abba), czy też matki duchowej (amma), którzy pokierują pierwszymi krokami nowego członka. Gromadzenie się pustelników wokół przewodnika duchowego znaczą początki wielu wspólnot cenobitycznych. Anachoretyzm przez długi czas współistnieje z monastycyzmem cenobitycznym, nie posiadając odrębnego statusu w legislacji kanonicznej5.

4.              Wiek XI i XII przynoszą z jednej strony rozkwit eremityzmu, a z drugiej, jego ukierunkowanie na nowe formy, takie jak zakony anachoretyczne

5 W tym względzie zob. Sobór Chalcedoński (r. 451), kan. 3 i 4: Conciliorum Oecumenicorum Decreta, 88-89.

(np. kameduli, kartuzi, Eremici NMP z Góry Karmel) czy nowe fundacje cenobityczne, które łączą pewne charakterystyczne elementy życia pustelniczego, jak oddzielenie, również fizycz­ne, od świata, surowość, praca fizyczna, do tego stopnia, że sama reforma gregoriańska, przepro­wadzona przez te nowe zakony, okazuje się być w swoich najbardziej radykalnych aspektach in­spirowana duchowością pustyni.

5.              Pomiędzy wiekiem XIV a XVI, podczas gdy umacnia się podział społeczeństwa na klasy społeczne, anachoretyzm ze swoimi charaktery­stycznymi rysami wolności, surowości i pokory słabnie, a ukierunkowanie na kontemplację oraz życie w odosobnieniu zdaje się zanikać. Zdecy­dowana tendencja do uważania stanu zakonne­go za jedyne powołanie do życia w doskonałości, usankcjonowana również przez Sobór Trydenc­ki, nie prowadzi jednak do całkowitego zaniku doświadczenia życia pustelniczego, które nadal reprezentuje drogę wolności i autentyczności ewangelicznej. Również w tym okresie znane są bowiem przypadki własnej profesji pustelniczej.

6.              W kolejnych wiekach, zwłaszcza w wieku XVIII, pomimo powszechnej dyskredytacji, jakiej ży­cie zakonne doznaje z powodu osłabienia wiel­kich zakonów monastycznych i typowego dla

oświecenia wywyższenia rozumu, eremityzm trwa nadal, proponując nowoczesnemu czło­wiekowi, entuzjastycznie skoncentrowanemu na samym sobie i możliwościach nauki, prawdę o tym, że został on stworzony na obraz i podo­bieństwo Boże. Również wielki okres ożywienia i dynamiki misyjnego życia zakonnego, któ­ry nastąpił w wiekach XIX i XX, wraz z wy­łanianiem się i pomnażaniem charyzmatów związanych z ewangelizacją, działalnością apo­stolską i integralną promocją człowieka, nie wy­gasił nieodzownej potrzeby obecności mężczyzn i kobiet, którzy poprzez życie ukryte w odosob­nieniu pustyni, polegające na modlitwie i po­przestawaniu na tym, co najistotniejsze, będą przypominać ów „wewnętrzny aspekt tajemnicy Kościoła, którym jest osobowa bliskość z Chry­stusem”6.

7.              W procesie odnowy życia zakonnego, który w szczególny sposób naznacza wiek XX i sięga Soboru Watykańskiego II, w dekrecie Perfectae caritatis, uznaje się, że od samych początków Duch Święty powoływał w Kościele mężczyzn i kobiety, którzy w sposób samotny lub w ra­mach rodzin zakonnych przez nich założo­nych poświęcali Bogu swoje życie, podążając za

6 Katechizm Kościoła Katolickiego, 921.

10

Chrystusem z większą wolnością i w ściślejszy sposób naśladując Jego sposób życia. W coraz pełniejszym zjednoczeniu z Chrystusem, w da­rze z siebie obejmującym całe życie, umacniają oni żywotność Kościoła i czynią owocnym jego apostolat7.

8.              Powszechne powołanie do świętości - potwier­dzone przez Sobór Watykański II - „ujawnia się i powinno się ujawniać w owocach łaski, które Duch rodzi w wiernych” i „rozmaicie wyraża się u poszczególnych ludzi, którzy dążą do dosko­nałej miłości, każdy we własnym stanie życia, będąc zbudowaniem dla innych”8. Ojcowie so­borowi, zwołani w celu rozeznania, jakie kroki należy podjąć w posłuszeństwie głosowi Ducha Świętego, wspomnieli o życiu w samotności9 po­śród pierwszych form podążania za Chrystusem. Zapoczątkowana przez Sobór Accomodata renovatio życia zakonnego, przysłużyła się, w szcze­gólności w Kościele łacińskim, do znaczącego odrodzenia się życia pustelniczego.

7              Por. Sobór Watykański II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, 1.

8              Por. Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, 39.

9              Por. Sobór Watykański II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, 1.

II. POWOŁANIEI TOŻSAMOŚĆ ŻYCIA PUSTELNICZEGO (KAN. 603)

1. Uznanie kościelne

9. Promulgowany w 1983 roku Kodeks Prawa Ka­nonicznego w kan. 603 formułuje umiejętną teo­logiczną i kościelną syntezę kluczowych cech ży­cia pustelniczego, posługując się definicją ukutą przez dwutysiącletnią tradycję. Ponadto oferuje status prawny wiernym, którzy chcą podjąć to szczególne po...