Nowacjan, O widowiskach.pdf

(2905 KB) Pobierz
POLSKA AKADEMIA NAUK
KOMITET NAUK O KULTURZE ANTYCZNEJ
M
E
A
N
D
E
R
DWUMIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY
KULTURZE
ŚWIATA STAROŻYTNEGO
ROK LVII
1/2002
DOM
WVDAWNICZV
lEJCiPSN
WARSZAWA 2002
KOMITET REDAKCYJNY
Małgorzata
Borowska (Warszawa), Jerzy Kolendo (Warszawa),
Włodzimierz
Lengauer (Warszawa),
Ignacy Lewandowski
(Poznań),
Henryk Podbielski (Lublin), Ludwika Press (Warszawa),
Marek Starowieyski (Warszawa), Marian Szarmach
(Toruń),
Joachim
Śliwa
(Kraków)
REDAKCJA
Anna Maria Komornicka (red. nacz.) Anna Sadurska,
Mieczysław
Grzesiowski (sekr.)
Wydanie publikacji dofinansowane przez Komitet
Badań
Naukowych
©
Copyright by Dom Wydawniczy ELIPSA and Komitet Nauk o Kulturze Antycznej PAN
Adres Redakcji
Pałac
Kultury i Nauki, pok. 2109 (p. XXI)
00-901 Warszawa
Tel. 65 66 139
Nakład
300 egzemplarzy
DOM
WYDAWNICZY
iEOO
Opracowanie komputerowe, druk i oprawa:
Dom Wydawniczy ELIPSA,
ul. Inflancka
15/198, 00-189
Warszawa
tel/fax
635 03 01, 635 17 85,
e-mail: elipsa@elipsa.pl,
www.elipsa.pl
MEANDER 1102
MACIEJ EDER
(Wrocław)
TRAKTAT NOWACJANA „O WIDOWISKACH"
- KILKA UWAG O TEKSCIE I AUTORZE
W roku 250, za panowania cesarza Decjusza,
rozpoczęły się prześladowania
chrześcijan
na
niespotykaną dotąd skalę.
O ile
wcześniej
represji
mógł się obawiać
jedynie ten wyznawca Chrystusa, na którego
złożono
donos, tak tym razem, po raz
pierwszy w historii, testowi
miał być
poddany
każdy
obywatel. Cesarzowi z pew-
nością
nie
chodziło
o
masową eksterminację chrześcijan
- w obliczu
pogarszającej
się
z roku na rok sytuacji w Imperium
chciał
Decjusz
odwołać się
do pomocy
bóstw rzymskich,
wierzył
przy tym,
że
ofiara przyniesie zamierzony skutek,
jeśli
w
przebłagalnych modłach wezmą udział
wszyscy: nie tylko
władca,
lecz
również
jego poddani. Organizatorzy
całej
akcji - nie ma co do tego
wątpliwości
- zdawali
sobie jednak
sprawę, że,
niejako przy okazji, trzeba
będzie skazać
na
śmierć
ogromną liczbę
wyznawców nowej wiaryl.
Chociaż chodziło
o rzecz z pozoru
błahą:
spalenie kilku ziarenek na
pogańskim
ołtarzu,
dla
chrześcijan było
to równoznaczne z
apostazją,
tj. zaparciem
się
wiary.
Z drugiej jednak strony odmowa
oznaczała
wyrok
śmierci,
dlatego
też
w obawie
przed represjami bardzo
duża
liczba
chrześcijan załamała się
i
złożyła nakazaną
ofiarę.
Po ustaniu
prześladowań
wielu z nich
chciało powrócić
na
łono Kościoła,
powstał więc poważny
problem: co
robić
z owymi
„upadłymi" (łac.
lapsi),
czy
grzech apostazji w ogóle
można wybaczyć?
Kwestia ta
wywołała wśród
kleru spór,
w pewnym momencie
grożący wręcz powszechną schizmą.
W
końcu
jednak
zwy-
ciężyło
stanowisko, które
reprezentował
m.jn. biskup Kartaginy
św.
Cyprian: aposta-
tom nie
należy odmawiać
prawa powrotu do
Kościoła,
ale rozgrzeszenie musi
być
poprzedzone
wieloletnią, ciężką pokutą.
Zarządzone
przez Decjusza
prześladowania
to
oczywiście
nie tylko „upadli", lecz
również
(a
może
przede wszystkim) ogromna,
choć
trudna do oszacowania liczba
męczenników.
Wtedy to, by
wymienić choćby
najznamienitszych,
został uwięziony
Orygenes, wtedy
też zginął
ówczesny
papież
- Fabian (20 I 250), na ponad rok
pozbawiając Kościół
przywódcy.
1
Zob. E. Wipszycka,
Kościół
w
świecie późnego
antyku,
Warszawa 1994, s. 104.
60
Prześladowania
Maciej Eder
Kościoła
to
również
czas, kiedy
uwagę całego
niemal
siebie Nowacjan, jeden z
największych
teologów III wieku.
zwraca na
II
O
życiu
Nowacjana2 wiemy stosunkowo niewiele3.
Urodził się
zapewne
około
200 r.
Wywodząca się
jeszcze z czasów antycznych informacja, jakoby
miał
pocho-
dzić
z Frygii,4 uznawana jest
dziś
za
nieprawdziwą; być może zrodziła się
z
omył­
kowego
utożsamienia
jego rygorystycznych
poglądów
z frygijskim montanizmem.
Z
pewnością otrzymał
staranne
wykształcenie
literackie i filozoficzne,
świadczy
o
tym
jego znakomity warsztat pisarski. Lektura traktatu
De Trinitate (O
Trójcy
św.)
dowodzi poza
tym,
że
jego autor
był również
wytrawnym teologiem.
Przed 250 r.
sprawował
Nowacjan
funkcję
prezbitra w diecezji rzymskiej. Na-
leżał
do grona
najbliższych współpracowników papieża
Fabiana, który
widział
w nim
swojego
następcę.
Po
męczeńskiej śmierci papieża,
gdy z powodu
prześladowań
nie
można było obrać
nowego zwierzchnika
Kościoła,
Nowacjan przez ponad rok
pełnił
jego
obowiązki
i w imieniu rzymskiego kleru
prowadził korespondencję
z
pozostałymi
diecezjami5. Gdy po ustaniu
prześladowań
w marcu 251 r.
pojawiła
się możliwość
wyboru nowego
papieża,
Nowacjan, który przez ostatnie
czternaście
miesięcy
faktycznie
decydował
o losach
Kościoła, był
bez
wątpienia
faworytem,
prawdopodobnie
też spodziewał się, że
zostanie wybrany. Biskupem Rzymu
został
jednak prezbiter Korneliusz6.
Trudno
dziś rozstrzygać,
czy na tej decyzji
zaważył
jedynie kontrowersyjny po-
gląd
Nowacjana,
że
grzechu apostazji
odpuszczać
nie
należy,
a
„upadłych"
na zawsze
wykluczyć
ze
społeczności
wiernych. Wydaje
się
mimo wszystko,
że
przyczyny tego
Łac.
Novatianus,
gr.
Noucxncxvó~;
bywa czasem mylony z Nowatem
(łac.
Novatus,
gr.
Noucito~), kapłanem afrykańskim,
zwolennikiem tez
głoszonych
przez Nowacjana.
2
Źródła
do biografii: Eusebius,
Historia ecclesiastica
VI 43,1-21; VI 45; VI 46,3; VII 4-5,2;
VII 8; Hieronymus,
De viris illustribus
70; Cyprianus,
Epistulae, passim;
Socrates,
Historia eccle-
siastica
IV 28; Philostrogius,
Historia ecclesiastica
VIII 15.
Większość źródeł dostępna
jest w pol-
skich
przekładach:
Euzebiusz z Cezarei,
Historia
kościelna
-
O
męczennikach palestyńskich, przeł.
i oprac.
A.
Lisiecki,
Poznań
1924;
Św.
Cyprian,
Listy,
przeł.
W.
Szołdrski,
oprac. E. Stanula, War-
szawa 1969;
Św.
Hieronim,
O znakomitych
mężach, przeł.
W.
Szołdrski,
koment.
opatrzył
J. Szy-
musiak, Warszawa 1970; Sokrates Scholastyk,
Historia
Kościoła, przeł.
S.J. Kazikowski,
wstęp
E.
Wipszycka, koment.
opatrzył
A.
Ziółkowski,
Warszawa 1986.
Ważniejsze
opracowania:
A.
d'Ales,
Novatien,
Paris 1924; H.J. Vogt,
Coetus sanctorum. Der Kirchenbegriff des Novatian und die Ge-
schichte seiner Sonderkirche,
Bonn 1968; H. Koch,
Novatianus,
[w:]
Paulys Real-Enzyklopiidie der
classischen Altertumswissenschaft,
hrsg. G. Wissowa [i inni], XVIl/2 (1936), kol. 1138-1156;
J.N.D. Kelly,
The Oxford Dictionary of Popes,
Oxford 1996, s. 18-19. Zob.
też notę
o Nowacja-
nie w: M. Cytowska, H. Szelest,
Literatura rzymska. Okres cesarstwa, autorzy
chrześcijańscy,
War-
3
szawa 1994, s. 76-77.
4
Zob. Philostrogius, VIII 15.
5
Trzy
listy autorstwa Nowacjana
zachowały się
w korpusie korespondencji
św.
Cypriana
(Epist.
30, 31 i 36); zob. B. Melin,
Studia in Corpus Cyprianeum,
Upsaliae 1946, s. 2-6.
6
Św.
Cyprian pisze,
że
Korneliusza
poparło
szesnastu biskupów
(Epist.
55,2) oraz
większość
kleru
(Epist.
55,8).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin