Aleksander Fredro: Zemsta - streszczenie GR
Akt 1 Scena 1 s. 14
Cześnik Raptusiewicz rozmawia ze swoim marszałkiem dworu Dyndalskim. Nie interesuje go młoda i płocha Klara (bratanica), ale jej krewniaczka, Podstolina. Cześnik argumentuje wiekiem i zdrowiem, że jest odpowiedni.
Scena 2 s. 18
Do Cześnika przychodzi Józef Papkin – szlachcic samochwała i gaduła. Chwali się, że strzelał z pistoletów, które przyniósł. Wprasza się na śniadanie, wyolbrzymia swoje umiejętności jeździeckie i chwali uwodzeniem kobiet.
Zniecierpliwiony Cześnik wali w stół, aby go uciszyć. Narzeka na podstępnego i konfliktowego sąsiada (Rejenta Milczka). Czyni Papkina posłem w tym sporze sąsiedzkim. Siłą zdusza próbę odmowy Papkina. Ale teraz ma inny cel poselstwa: żeni się i wysyła go do przyszłej małżonki, Podstoliny, gdyż Cześnik nie umie rozmawiać z kobietami. Papkin obiecuje mu sukces.
Scena 3 s. 25
Papkin z gitarą marzy i planuje ślub Klarą, wychowanką Cześnika. Śpiewa piosenkę o kocie i jego psotach.
Scena 4 s. 26
Wchodzi Podstolina, Papkin zachwyca się jej wyglądem i wyjaśnia powód rozmowy: jej zamęście. Opisuje swe wielkie kontakty i znajomości, a Podstolina jest ciekawa od kogo jest wysłany. Domyśla się wreszcie, że od Cześnika. Papkin zauważa swoje zdolności uwodzicielskie. Choć potwierdza zaloty Cześnika, Podstolina daje niejasną odpowiedź (“cieszyłby się z odpowiedzi” - niby daje rękę). Papkin jej się dziwi.
Scena 5 s. 30
Cześnik jest wzburzony tym, że murarze wynajęci przez Rejenta naprawiają mur graniczny. Nie pozwalana to - mówi Papkinowi i każe mu przepędzić murarzy. A przez dziurę w murze spotykają się Klara i Wacław, syn Rejenta.
Scena 6 s. 32
Wacław, syn Rejenta i Klara, siostrzenica Cześnika potajemnie spotykają się przy murze. Wspominają swoje piękne chwile i wyznają sobie miłość. Klara zauważa, że Wacław żąda od niej coraz coś nowego. Wacław narzeka na Cześnika, opiekuna Klary. Chce się z nią ożenić, ale potajemnie. Ona chce spotykać się, ale nie chce niesławy ożenku bez zgody stryja. Płoszą ich czyjeś kroki.
Scena 7 s. 37
Papkin prosi murarzy majstrów, aby nie remontowali muru. Przepędza ich z miejsca pracy, ale wysyła Śmigalskiego do nich, a sam się chowa za róg domu. Rejent Milczek z okna zatrzymuje robotników i grzecznie, spokojnie każe Cześnikowi przestać być rozbójnikiem, przestrzega go przed sądem i więzieniem. Cześnik w gniewie woła Gerwazego o gwintówkę, Rejent zamyka okno. Cześnik każe opłacić robotników, ale też zabrać im narzędzia. W samotności Papkin krzyczy, że niby walczy.
Scena 8 s. 41
Wacław stając za Papkinem woli iść jako jeniec do domu Cześnika. Mówi, że jest zarządcą u Rejenta. Papkin go nie zna i cieszy się, że gospodarz da mu Klarę w nagrodę za zdobycz.]
Akt 2 Scena 1 s. 44
Papkin narzeka na trud i zmęczenie w walce o mur. Cześnik jest świadomy jego kłamstw i mu to wygarnia. Mimo to Papkin opisuje swoją wyobrażoną walkę, prezentuje jeńca i prosi o nagrodę. Cześnik mu się dziwi. Puszcza Wacława wolno, ale przekazuje mu groźbę i wdaje się w rozmowę. Wacław przypomina mu, że Cześnik jest gniewny (jest w złości) na sąsiada i radzi się pogodzić. Uświadamia Cześnikowi jego porywczość i spiera się, że on się nie kłania. Cześnik jest całkowicie zatwardziały w gniewie na sąsiada Rejenta i nie chce słyszeć o zgodzie. Nie poznaje Wacława jako syna Rejenta.
Scena 2 s. 48
Papkin chwali się swoim przesadzonym doświadczeniem wojennym, a Wacław chce zostać w niewoli u Cześnika. Papkin żąda okupu, czyli jest interesowny. Wacław upiera się i nie zważa na ostrzeżenia i groźby Papkina. Kusi go sakiewką ze złotem. Papkin narzeka na biedę (“w kieszeni albo pustki, albo dziury"). Wacław ujawnia prawdziwy powód: kocha Klarę. Papkin chce pieniędzy, Wacław zatrzymuje mu rękę z sakiewką. Gdy dowiaduje się kim naprawdę jest Wacław, boi się kary ze strony Cześnika. Ale z wahaniem godzi się na pozostawienie Wacława. Ten przestrzega go przed zdradą. Papkin uświadamia sobie swoje niezwykle trudne położenie: ma nowego rywala u Klary i czeka go zemsta i gniew pracodawcy Cześnika.
Scena 3 s. 54
Klara jest przestraszona i przerażona postępkiem Wacława: podsłuchiwała jego rozmowę z Papkinem i wszystko wie. Ulega mu i chce w niekonwencjonalny sposób przezwyciężyć problemy z ożenkiem. Radzi mu, aby dotarł do Cześnika przez Podstolinę: wszak miłość sobie oświadczyli. Radzi mu przypochlebić się Podstolinie. Wacław chce zostać w domu Cześnika na stanowisku pisarza.
Scena 4 s. 57
Wacław rozmyśla o naturze kobiet. Jest świadomy skrajności uczuć z nimi związanymi. Kobiety są wiecznie piękne (bez końca) dla mężczyzn, którzy za nimi podążają (mają władzę).
Scena 5 s. 58
Wacław przychodzi do Podstoliny, rozpoznają się nawzajem jako dawni kochankowie. Wacław czuje się zakłopotany jej obecnością: jest 3-krotną wdową. Chce odejść, ale Podstolina mu nie pozwala. Wacław wstydzi się studenckiego romansu z nią oraz swoich kłamstw: nie jest księciem.
Czuje się jak w pułapce. Ona mówi, że tęskni za nim, szukała go po całej Litwie. On uprzedza, że się zmienił, a ona nie, więc nie czuje, aby ją zdradził. Ujawnia kim jest naprawdę (Wacław Milczek). Ona boi się o niego z powodu Cześnika. Zaprasza go do swych komnat do ukrycia. Wacław czuje się teraz naprawdę wzięty w niewolę.
Scena 6 s. 64 /mistrzostwo komizmu sytuacji, intryga/
Wacław cierpi okropnie, gdy Klara widzi go z Podstoliną. Klara jest wesoła, pewna uzyskanej pomocy ze strony Podstoliny. Szczyt napięcia - intryga. Podstolina chce, aby Klara zachowała w tajemnicy obecność Wacława w domu Cześnika i stanowczo zatrzymuje przy sobie Wacława, gdy ten chce odejść (“muszę przejrzeć dokumenta”). Zabiera go i czule żegna Klarę. Wacław odchodzi ze spuszczoną głową. Klara cieszy się i nie widzi nic złego, śmieszy ją jak Wacław jest poskromiony i posłuszny Podstolinie (“gdy zwozić chce zwiedziony”)
Scena 7 s. 66
Papkin w niezwykle wyszukanych słowach zachwyca się wyglądem Klary. Ona przyjmuje to jako żart i nie wierzy w jego przysięgi. Przypomina mu jak dawniej rycerze starali się o rękę i miłość damy. Papkin przechwala się swoją wielką walecznością i bohaterstwem. Dla Klary to żarty, a on ofiaruje jej swoje życie. Ona na to, że wymaga od niego lat próby: posłuszeństwa: 6 miesięcy milczenia, wytrwałości: rok i 6 dni żywić się tylko chlebem i wodą, śmiałości: ma wyprawić się, złapać i przywieźć jej krokodyla, a wówczas w nagrodę zostanie jego żoną.
Scena 8 s. 71
Papkin martwi się o realizację próby z krokodylem i ironicznie mówi o kobietach. Wacław sakiewką ze złotem nakazuje mu milczenie o nim i Klarze. Uświadamia sobie, że jest w potrzasku: między Wacławem a Cześnikiem.
Scena 9 s. 73
Cześnik chwali się Papkinowi dzisiejszymi zaręczynami z Podstoliną. Opisuje też swój niby podbój miłosny Podstoliny (ona udawała uwiedzenie). Papkin prosi w imieniu Wacława o pozostanie na dworze Cześnika - ten się niechętnie zgadza (“bo nie będę z ziemi zbierał, co Milczkowi z nosa spadnie"). Cześnik posyła Papkina do Rejenta z wyzwanie na jutro na pojedynek na szable. Biedak chce się wymówić: zgłupiał, boi się, że zabije go skrycie, gotów otruć albo powiesi – bardzo boi się krzywdy ze strony Rejenta Milczka. Cześnik obiecuje mu sowitą zapłatę.
Akt 3 Scena 1 s. 78
Rejent spisuje zeznania dwóch murarzy z zajścia przy murze. Obaj zeznają niechętnie, nie chcą obciążać Cześnika (wzięli od niego pieniądze). Rejent nalega i naciąga zeznania: bili, zbili, skaleczyli ciało, pozbawili chleba (z niedoszłą rodziną). Nalega, aby zeznali, że Cześnik chciał go zabić i strzelał. Oni nie widzieli i nie słyszeli: chciał strzelać do makówki. Podpisali się krzyżykiem (niepiśmienni). Rejent nie chciał im zapłacić, chce obarczyć kosztami Cześnika. Wypycha proszących o zapłatę za próg. Jest bardzo zacięty na Cześnika: szuka dla niego bolesnej zemsty
Scena 2 s. 83
Rejent mówi synowi Wacławowi, iż jest stary i chce ulżyć jego losowi (ułożyć mu życie). Nie chce słyszeć o małżeństwie z Klarą (Starościanką). Wacław nalega, ale ojciec nie ustępuje. Przypomina mu romans młodzieńczy z Podstoliną i każe żenić się z nią - już przygotował intercyzę. Wacław nie chce i błaga na kolanach z rozpaczy, ale ojciec nie ulega.
Scena 3 s. 89
Rejent myśli, że Podstolina zgodzi się i zamieni starą “gadzinę” na młodego męża. Przewiduje też srogi gniew Cześnika z tego powodu.
Scena 4 s. 90 /mistrzostwo dynamizmu relacji dialogowych/
Papkin przychodzi do Rejenta Milczka wyzwać go w imieniu Cześnika na pojedynek. Zasiada na krześle i przedstawia się jako waleczny i mądry “Lew północy”. Rejent częstuje go winem. Papkin sądząc, że to objaw tchórzostwa, zuchwale krytykuje słabość i brak dobrego wina. Rejent cierpliwie to wytrzymuje i pyta o powód wizyty. Papkin mówi, że reprezentuje Cześnika. Rejent staje się coraz bardziej obcesowy: mówi, że by ciszej i że każe go oknem wyrzucić. Papkin wstaje i zdejmuje kapelusz. Topi się i pokornieje. Rejent siłą go sadza i pyta o powód. Papkinowi trudno się wysłowić, boi się o swe życie (czy tych czterech jeszcze stoi? za drzwiami). Wydusił z siebie wyzwanie na pojedynek i odzyskuje pewność siebie. Rejent odpowie mu listem. Cześnikowi nie przeszkadza, że jutro ma mieć wesele. Papkin zachwala przyszłą żonę Cześnika - Podstolinę.
Scena 5 s. 98
Podstolina przychodzi do Rejenta. Mówi, że przyjmuje jego propozycję, podpisała intercyzę i woli zostać żoną Wacława. Rejent się cieszy, a Papkin nie wierzy w to, co słyszy. Podstolina (Hanna) zauważa go i wypędza, a Rejent go zatrzymuje. Ma napisać list do Cześnika: o pojedynku i małżeństwie Podstoliny. Papkin rozpacza - cała złość Cześnika skupi się na nim.
Scena 6 s. 102
Papkin zaskoczony i przerażony cicho prosi i błaga Podstolinę o powrót do Cześnika, przestrzega przed krwawą zemstą. Namawia ją do powrotu. Ona każe przesłać grzeczne ukłony Cześnikowi i wyrazy żalu. Papkin boi się wyjść - czterech stoi za drzwiami.
Scena 7 s. 104
Rejent daje bojaźliwemu Papkinowi list do Cześnika i go odprowadza. Pokazuje w ten sposób swoją potęgę i wpływ. Za drzwiami odprowadza go 4 pachołków (przerażają go). Słychać łoskot upadku ze schodów.
Akt 4 Scena 1 s. 107
Cześnik przygotowuje się do ślubu i wesela. Wysyła Śmigalskiego konno z zaproszeniami. Ochmistrz Perełka szykuje ucztę na bogato według instrukcji, też dekoruje miejsce przy stole inicjałami z sercami. Cześnik ogląda i przymierza szable z Dyndalskim. Wspomina swoje walki i wielką sprawność w szermierce.
Scena 2 s. 110
Do Cześnika powraca pomięty Papkin. Narzeka na Rejenta. Przejął się sugestią Cześnika, że go tamten otruł winem. Mało mówi, daje list. Cześnik wścieka się, wrzeszczy, niszczy list. Cześnik chce im zapłacić skrzypka, aby im zagrał - czyli szykuje zemstę.
Scena 3 s. 114
W samotności Papkin rozmyśla o otruciu. Pyta Śmigalskiego o to: ten go zbywa, ale po chwili (na wieść, że to myśl Cześnika) bierze poważnie i każe wezwać księdza.
Scena 4 s. 116
Papkin rozpacza, że jest otruty i pisze swój testament.
Scena 5 /komiczne pisanie listu/ s. 117
Dyndalski pod dyktando Cześnika pisze z mozołem fałszywy list Klary do Wacława. Cześnik długo zastanawia się co dyktować. Potem Dyndalski tłumaczy wygląd dużej litery B. Dyktuje, ale ten pisze z “Mocium Panie”. Odczytuje - Cześnik wybucha złością i drze papier. Ma pisać od nowa. Dyktuje, ale mówi “Moć...”, a ten to pisze. Rozzłoszczony Cześnik rezygnuje z pisanie listu i chce posłać pacholę (dziecka) po Rejentowicza (Wacława). Papkin ujawnia, że Wacław już rano był jako komisarz. Papkin za to dostał sakiewkę złota. Pokazuje, ale i zabiera przed Dyndalskim. Cześnik instruuje Dyndalskiego, aby wysłał Rózię powiedziała Wacławowi, że Klara prosi o przyjście, bo Cześnika nie ma i wtedy go porwą. Dyndalski ma opory – to dyshonor, ale ustępuje.
Scena 6 s. 124
Józef Papkin czyta Klarze swój testament. Ona myśli, że zwariował. Czyta zapis, że jest otruty w lampce wina, nie ma nieruchomości, a ruchomości: angielską gitarę i rzadką kolekcję motyli (w zastawie) daruje Klarze. Artemizę - szablę dostanie najdzielniejszy rycerz w Europie, który postawi pomnik na jego grobie, a egzekutorzy to Cześnik i Starościanka Klara mają nie płacić jego długów - są na pamiątkę wierzycielom.
Scena 7 s. 127
Wacław potajemnie przychodzi do Klary. Jest przestraszony, rozmawiają przy opłaconym Papkinie. Wacław ujawnia pomysł Rejenta, jego ślubu z Podstoliną. Papkin z kolei ujawnia zdradzenie Cześnikowi prawdziwej tożsamości komisarza, czyli Wacława, ale też ujawnia plan Cześnika: zwabienia i porwania Wacława. Chce uciekać, żegnają się szybko.
Scena 8 s. 131
Cześnik zastępuje mu drogę, razem z Dyndalskim i służbą. Wacław odważnie chce broni, aby walczyć. Cześnik objaśnia swój plan zaszkodzenia Rejentowi: wykradł mu narzeczoną, a więc albo uwięzi Wacława, albo ożeni się z Klarą. Wacław niedowierza, ale zgadza się razem z Klarą. Razem idą do kaplicy.
Scena 9 s. 133
Dyndalski skrupulatnie zbiera i układa podarty przez Cześnika list i zastanawia się nad powodem pisania listu i pisownią litery B.
Scena 10 s. 135
Rejent czekając daremnie na pojedynek z Cześnikiem, przychodzi do jego domu zaskakując Dyndalskiego. Słyszy okrzyki weselne przeżywa szok dowiadując się, że to żeni się jego syn, Wacław. Słychać, jak Cześnik każe ...
grzracz