Andrzej Dróżdż - Epitafia i wyrocznie. Szkice o początkach pisma i książki w starożytnej Grecji.pdf

(8196 KB) Pobierz
Andrzej Dróżdż
EPITAFIA
I WYROCZNIE
SZKICE O POCZĄTKACH
PISMA I KSIĄŻKI
W STAROŻYTNEJ GRECJI
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków
andrzej Dróżdż
Epitafia
i wyroczniE
Szkice o początkach
piSma i kSiążki
w Starożytnej Grecji
wydawnictwo naukowe Uniwersytetu pedagogicznego Kraków 2013
Recenzent
dr hab. Sławomir Sprawski
© Copyright by Andrzej Dróżdż & Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2013
redaktor Urszula Lisowska
projekt okładki według pomysłu Autora
opracował Janusz Schneider
ISSN 0239-6025
ISBN 978–83–7271–831–0
Wydawnictwo Naukowe UP
Redakcja/Dział Promocji
30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2
tel./faks 12 662-63-83, tel. 12 662-67-56
e-mail: wydawnictwo@up.krakow.pl
Zapraszamy na stronę internetową:
http://www.wydawnictwoup.pl
druk i oprawa
Zespół Poligraficzny UP, zam. 47/13
Wstęp
Wiedza z zakresu antropologii pisma ułatwia rozumienie książki i czytel-
nictwa, ale jest wciąż fragmentaryczna i nieadekwatna do zróżnicowanych
potrzeb kulturowych, jakie rozwija współczesna bibliologia. Budowanie
kultury książki w perspektywie
arché,
rozumianej jako źródło zasad, przy-
czyn czy władzy, nie wydłuża, ale skraca dystans dzielący człowieka ze
światem nowoczesnych mediów; pozwala zrozumieć ich dynamikę w ka-
tegoriach adaptacji środowiskowych i intelektualnych człowieka, przypo-
mina o  jego uniwersaliach i  ponadczasowych skłonnościach do zapano-
wania nad sferami sacrum i profanum. Wyobrażenia społeczne na temat
pisma greckiego oraz procesu jego popularyzacji towarzyszyły poszuki-
waniom odpowiedzi na pytania o przeszłość i przyszłość. Pojawienie się
pisma miało wpływ na zmianę obyczajów funeralnych i  wróżbiarskich.
Dyfuzji pisma sprzyjały potrzeby pamiętania o zmarłych oraz pamiętania
o słowach bożych wyroczni. Przymus ich kompletowania, podyktowany
względami sakralnymi i  pospolitymi, zapoczątkował myślenie o  epifanii
słowa bożego w  księgach świętych. Kolekcje spisanych wyroczni słow-
nych były zaczątkami p i e r w s z y c h b i b l i o t e k specjalistycznych
w Europie. Wyrocznie i napisy nagrobkowe dostarczały nowego typu do-
świadczeń, wzmacniały poczucie ładu i ciągłości wydarzeń, utrwalały my-
ślenie indywidualne i zbiorowe o przeszłości i przyszłości.
Kolejnym powodem powstania tej pracy była konieczność odniesienia
się do pewnych twierdzeń i pojęć od lat pokutujących w naszym piśmien-
nictwie bibliologicznym z zakresu historii książki. Współczesna archeolo-
gia nie potwierdza hipotezy, jakoby to kupcy greccy mieli przystosować
litery fenickie do własnego systemu fonetycznego. Trudno się też zgodzić,
„że Grecy, przynajmniej od VIII wieku p.n.e., nie tylko znali pismo, ale
posługiwali się nim nawet zupełnie swobodnie […]”
1
. Proces przyswajania
1
A. Świderkówna, M. Nowicka,
Książka się rozwija,
Wrocław 2008, s. 12.
5
liter fenickich nie miał tak jednoznacznego przebiegu. Nieliczne testimonia
pisma alfabetycznego z  epoki archaicznej dowodzą, że bardziej służyło
ono ekspresji niż kupieckiej czy administracyjnej kalkulacji – charaktery-
stycznym dla zabytków pisma linearnego B.
Dla zrozumienia stosunku Greków do liter fenickich nie wystarcza
szukać analogii w wiedzy antropologicznej na temat innych, a zwłaszcza
współczesnych społeczeństw oralnych, znajdujących się w  początkowej
fazie przyjmowania piśmienności; „mentalność archaiczna jest dla naszej
własnej o wiele odleglejsza niż mentalność epoki klasycznej czy helleni-
stycznej”
2
. Nieprzypadkowo osiągnięciami antropologów najwcześniej za-
interesowali się filolodzy klasyczni, dla których stawiane pytania o zasady
elementarne wiązały się z możliwością lepszego zrozumienia kulturowych
uwarunkowań pisma, literatury i teatru. Tzw. rytualnicy z Cambridge, na
czele z Jane E. Harrison (1850–1928), wypracowali metodę
comparative
anthropology,
rozszerzającą obszary badań o nowe zagadnienia i sposo-
by interpretacji hermeneutycznych. Oddziaływały na nich prace: Lewisa
H. Morgana, próbującego ukazać w Ancient
Society
(1877) transforma-
cje instytucji i wierzeń m.in. na przykładach kultury archaicznych Greków
i Rzymian, Edwarda Burnetta Tylora, autora
Primitive Culture
(1871),
na temat animizmu, a  zwłaszcza Jamesa George’a  Frazera
The Golden
Bough:
A Study
in Magic and Religion
(1890), w której dostarczył wie-
lu pokoleniom badaczy fundamentalnej wiedzy o  magii w  obyczajach
i myśleniu starożytnych Greków. Ich twierdzenia na temat kultury pisma
archaicznych Greków obciążone były wieloma ograniczeniami, a zwłasz-
cza brakiem dostatecznej wiedzy na temat funkcjonowania społeczeństw
oralnych. Dzisiaj potrzeby poznawcze każą dążyć do tego samego celu, ale
pogłębiona wiedza podpowiada nowe interpretacje.
Skutki psychologiczne i społeczne przyjęcia przez Greków pisma alfa-
betycznego przez wiele wieków nie były uświadomione, zwłaszcza że nie
potrafiono zdefiniować czynności pisania i  czytania. Zagadnienia z  tym
związane wymykały się do niedawna także w  badaniach naukowych.
Decydujący wpływ na zmianę w  podejściu do tej problematyki wywar-
li Milman Parry, badający kulturę oralną wśród pieśniarzy bałkańskich
w latach 30. XX wieku, i Walter Jackson Ong, autor pracy
Orality and
2
B. Bravo, E. Wipszycka,
Historia starożytnych Greków,
t. I:
Do końca wojen perskich,
Warszawa 1988, s. 115.
6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin