08. Układ oddechowy.pdf

(1874 KB) Pobierz
UK£AD ODDECHOWY
8
Zasadniczą funkcją tego układu jest wymiana gazowa, tzn. doprowadzenie do organizmu
tlenu i odprowadzenie z niego dwutlenku węgla. Wyróżniamy w tym układzie:
część prze-
wodzącą
obejmującą jamę nosową, nosogardziel, krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki i
część
oddechową
– oskrzeliki oddechowe, przewody pęcherzykowe i pęcherzyki płucne.
Funkcją części przewodzącej jest doprowadzenie i odprowadzenie powietrza oraz jego
klimatyzowanie.
Klimatyzowanie powietrza polega na jego ogrzewaniu, nawilżaniu
i oczyszczaniu.
8.1. JAMA NOSOWA
Pierwszy odcinek tzw. dróg oddechowych to
jama nosowa,
w której wyróżniamy na-
stępujące części:
przedsionek nosa, część oddechową
i
część węchową.
Przedsionek nosa
pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący będący
przedłużeniem naskórka pokrywającego nozdrza. Znajdują się tutaj włosy mające zna-
czenie dla wstępnego oczyszczania wdychanego powietrza. Zasadnicza część jamy noso-
wej to
część oddechowa
obejmująca także małżowiny nosowe: środkową i dolną. Wyścieła
ją
błona śluzowa,
którą tworzy
nabłonek
wielorzędowy migawkowy z licznymi komórka-
mi kubkowymi oraz leżąca pod błoną podstawną nabłonka
blaszka właściwa błony ślu-
zowej
(lamina
propria)
zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej oraz znajdujących się
w tej warstwie gruczołów śluzowo-surowiczych (cewkowo-pęcherzykowych) i licznych na-
czyń. W błonie śluzowej małżowin nosowych znajdują się
sploty żylne,
zwane
splotami
jamistymi.
Wypełniając się krwią powodują one zwężenie jamy nosowej, co sprzyja ogrza-
niu i nawilżeniu powietrza. Uchodzące do tej części jamy nosowej jamy boczne nosa
wysłane są podobną błoną śluzową, jednak cieńszą. Spoczywa ona podobnie jak w całej
jamie nosowej na okostnej lub ochrzęstnej.
Układ odpornościowy tworzy w jamie nosowej i jej rejonie system obronny określa-
ny jako: tkanka limfatyczna związana z nosem –
NALT
(ang.
nasal associated lympoid
tissue).
Należą do niego grudki chłonne w błonie śluzowej jamy nosowej oraz migdałki:
gardłowy i podniebienne (roz. 11.3.3).
Część węchowa
zajmuje górną część jamy nosowej i górną powierzchnię małżowiny
górnej, obejmując w obu jamach powierzchnię ok. 6 cm
2
. Pokrywający błonę śluzową
nabłonek jest również wielorzędowy, ale jest znacznie wyższy (60
µm)
i ma inny skład
komórkowy. W skład komórek tego nabłonka wchodzą:
komórki węchowe, komórki
podporowe
i
komórki podstawne. Komórki węchowe
zajmują całą wysokość nabłonka,
ich średnica u podstawy jest większa niż u szczytu. Szczytowa część komórki tworzy tzw.
Układ oddechowy
119
pęcherzyk węchowy
i połączona jest z sąsiednimi podporowymi komórkami za pomocą
desmosomów. Na szczycie komórki (pęcherzyka węchowego) znajduje się kilka (6–10)
rzęsek węchowych o długości 100
µm
i zawierających 9 mikrotubul, u podstawy rzęski
podwójnych, wyżej pojedynczych. Rzęski te zanurzone są w warstwie śluzowo-surowiczej
pokrywającej powierzchnię nabłonka. Uważa się je za receptory węchu, a komórki wę-
chowe za dwubiegunowe neurony (komórki nerwowe), których neuryty zbierając się w
pęczki i przebijając blaszkę sitową tworzą nerw węchowy.
Komórki podporowe
równie
wysokie jak węchowe, mają na powierzchni mikrokosmki, a jądra ich leżą wyżej niż ko-
mórek węchowych.
Komórki podstawne
spoczywają tak jak wyżej omówione komórki na
błonie podstawnej, ale nie sięgają powierzchni nabłonka. Mogą dzielić się i przekształ-
cać w komórki podporowe.
W leżącej pod nabłonkiem blaszce właściwej błony śluzowej poza typowymi składni-
kami tkanki łącznej są gruczoły cewkowo-pęcherzykowe zwane
węchowymi.
Ich wydzie-
lina ma odgrywać rolę w percepcji zapachów (rozpuszczanie substancji chemicznych).
8.2. KRTA—
Z jamy nosowej, poprzez gardło, odcinkiem wspólnym dla układu oddechowego
i pokarmowego, powietrze trafia do
krtani.
Rusztowanie krtani stanowią
chrząstki:
– nieparzyste –
nagłośniowa, tarczowa
i
pierścieniowata;
– parzyste –
nalewkowate, różkowate
i
klinowate.
Chrząstki: różkowata, klinowata i nagłośniowa są sprężyste, pozostałe szkliste. Chrząstki
krtani połączone są mięśniami krtani utworzonymi z włókien mięśniowych prążkowanych.
Światło krtani wyścieła błona śluzowa, której blaszka właściwa zbudowana jest z tkanki łącz-
nej właściwej luźnej i zawiera gruczoły głównie śluzowe. Błonę śluzową pokrywa nabłonek
wielowarstwowy płaski lub wielorzędowy migawkowy zależnie od okolicy krtani.
Nagłośnia,
której „szkielet” stanowi chrząstka sprężysta, od strony językowej ma błonę
śluzową pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, zaś od strony krtaniowej nabłon-
kiem wielorzędowym. Błona śluzowa spoczywa na ochrzęstnej. Poniżej nagłośni, w zwę-
żającej się lejkowato krtani znajdują się dwa parzyste fałdy:
fałdy przedsionkowe
(fałdy
głosowe rzekome) oraz
fałdy głosowe,
których brzegi nazywane są
strunami głosowymi,
a szpara znajdująca się pomiędzy tymi strunami nazywana jest
szparą głosową.
Fałdy przedsionkowe
wysłane są nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, a ich
błona śluzowa właściwa zawiera liczne gruczoły surowiczo–śluzowe. Natomiast błona ślu-
zowa
fałdów głosowych,
przy strunach głosowych zawiera wiązki włókien sprężystych,
które nazywamy
więzadłami głosowymi,
natomiast nie ma tu gruczołów. Fałdy głosowe
wysłane są również nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, jedynie struny głosowe,
a więc brzegi fałdów wysłane są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Krtań obok funk-
cji przewodzenia powietrza pełni funkcję narządu głosu.
120
Rozdział 8
8.3. TCHAWICA
Krtań łączy się z
tchawicą.
„Szkielet” tchawicy tworzą półpierścienie około 20 chrzą-
stek szklistych, których ramiona skierowane są do tyłu i połączone błoną, zwaną ścianą
błoniastą. Zawiera ona komórki mięśniówki gładkiej oraz tkankę łączną luźną. Chrząst-
ki tchawicze znajdują się w błonie podśluzowej i połączone są ze sobą przez tkankę łączną
włóknistą zawierającą włókna kolagenowe, które tworzą tzw. więzadła obrączkowate. W
istocie łączą one ze sobą ochrzęstne sąsiadujących chrząstek. Od strony światła tchawi-
cy jej błonę podśluzową zawierającą chrząstki pokrywa błona śluzowa, na powierzchni
której znajduje się nabłonek wielorzędowy migawkowy. Tworzy go 6 rodzajów komórek,
które spotyka się nie tylko w tchawicy, ale wszędzie tam, w drogach oddechowych, gdzie
znajduje się nabłonek wielorzędowy. Najczęściej występujący rodzaj komórek to (1)
ko-
mórki z migawkami
(rzęskami), mające liczne mitochondria szczególnie w górnej części
komórki. Także dość liczne są (2)
komórki kubkowe,
które w górnej części (nadjądro-
wej) mają liczne ziarna wydzielnicze, a w dolnej RER i AG. Obok wyżej wymienionych
komórek występują komórki zwane
szczoteczkowymi,
z których jedne mają charakter
komórek (3) niezróżnicowanych mogących prawdopodobnie przekształcać się w komór-
ki migawkowe i kubkowe, a inne (4) kontaktują się z włóknami nerwowymi i mają do-
brze rozwiniętą SER. Na błonie podstawnej nabłonka leżą komórki, które w przeciwień-
stwie do wyżej opisanych nie sięgają powierzchni nabłonka. Są to: (5)
komórki podstawne
i (6)
ziarniste.
Komórki podstawne są aktywne mitotycznie i wśród nich znajdują się
komórki pnia tego nabłonka. Natomiast komórki ziarniste zawierają ziarnistości wydziel-
nicze o średnicy 100–300 nm, odpowiadające ziarnistościom zawierającym katecholami-
ny, prawdopodobnie odgrywają one rolę w regulowaniu aktywności wydzielniczej błony
śluzowej.
Błona podśluzowa i w mniejszym stopniu śluzowa tchawicy zawiera gruczoły śluzo-
wo-surowicze. Błonę podśluzową i śluzową rozdziela
blaszka sprężysta.
8.4. OSKRZELA
Tchawica rozdziela się na dwa
oskrzela główne:
prawe i lewe. Prawe dzieli się następ-
nie na trzy oskrzela płatowe, a lewe na dwa. Następnie każde z oskrzeli płatowych dzieli
się dychotomicznie (dwudzielnie), a powstałe odgałęzienia dzielą się znowu dychotomicz-
nie i tak dochodzi do 23 takich podziałów, przy czym średnica powstających odgałęzień
staje się coraz mniejsza. Po 12 podziałach osiąga ona 1 mm. Dalsze odgałęzienia nazy-
wamy
oskrzelikami
(13–23 podziałów).
Oskrzela główne mają budowę bardzo zbliżoną do tchawicy, natomiast oskrzela pła-
towe mają już chrząstki nie w postaci półpierścieni, lecz płytek. Płytki zbudowane z
chrząstki szklistej znajdują się w błonie podśluzowej oskrzela, która od wewnątrz chrzą-
stek zawiera gruczoły śluzowo–surowicze. Na granicy błony podśluzowej i śluzowej znaj-
duje się warstwa mięśniówki gładkiej, obejmująca całe światło oskrzeli. Komórki mię-
śniowe ułożone są w krzyżujące się spirale. W oskrzelach począwszy od płatowych, blaszka
sprężysta (na granicy błony podśluzowej i śluzowej) rozdziela się na
pasma sprężyste,
Układ oddechowy
121
PV
PA
IB
BA
IV
Br
BA
LL
PA
TBr
RBr
S
A
BA
PA
AD
A
A
SV
PlV
LA
Cap
EB
TS
A
Pl
PlV
EF
TSs
250
µ
m
Ryc. 8.1. Płacik płucny.
LL – płacik płucny, Pl – opłucna płucna, S – przegroda międzypłacikowa, IB – oskrzele, Br –
oskrzelik, TBr – oskrzelik końcowy, RBr – oskrzeliki oddechowe, AD – przewody pęcherzyko-
we, A – pęcherzyki, LA – gronko opłucne, EB – koszyczek sprężysty, PA – odgałęzienie tętnicy
płucnej, Cap – siatka naczyń włosowatych, SV – żyły krótkie, PIV – żyły opłucnej płucnej, IV –
żyły przegród rniędzypłacikowych, PV – żyły płucne, BA – tętnice oskrzelowe, TS – nabłonek
surowiczy, TSs – tkanka podsurowicza, EF – włókna sprężyste.
122
Rozdział 8
które biegną aż do końca oskrzelików. W błonie śluzowej właściwej występują gruczoły
surowiczo-śluzowe. Nabłonek jest analogiczny jak w tchawicy, chociaż w oskrzelach
małych jest on niższy, a komórki kubkowe bardziej liczne. W nabłonku oskrzeli, głów-
nie w ich rozwidleniach znajdują się zgrupowania komórek, w liczbie kilkudziesięciu,
zwierających liczne ziarna wydzielnicze. Zgrupowania te nazywane są
ciałkami nerwo-
wo-nabłonkowymi,
a ich komórki są chemoreceptorami rejestrującymi zmiany składu
powietrza wydychanego i reagującymi przez wydzielanie peptydów i katecholamin, któ-
re wpływają na przepływ powietrza przez oskrzela a krwi przez naczynia.
Jak wspomniano wraz ze zmniejszeniem się średnicy oskrzela dochodzi do zmian w
budowie jego ściany, chrząstka staje się coraz mniejsza, szklistą zastępuje sprężysta.
W błonie śluzowej oskrzeli i oskrzelików znajdują się komórki tuczne, opłaszczone
immunoglobulinami klasy IgE. Jeśli do dróg oddechowych trafi swoisty dla immunoglo-
bulin alergen może dojść do degranulacji komórek tucznych i uwolnienia się zawartych
w nich substancji biologicznie czynnych takich jak histamina, serotonina, bradykinina,
oraz wydzielania leukotrienów. Substancje te powodują skurcz oskrzeli i oskrzelików,
a przez to zaburzenia w oddychaniu (dychawica oskrzelowa).
8.5. OSKRZELIKI
Ściana oskrzelika nie zawiera chrząstki i gruczołów, a tworzą ją: tkanka łączna i sto-
sunkowo gruba warstwa mięśniowa. Nabłonek jest jednowarstwowy walcowaty i nie za-
wiera komórek kubkowych. Tworzą go cztery rodzaje komórek:
1. migawkowe (rzęsate);
2. oskrzelikowe (Clary). Ultrastruktura tych komórek przypomina komórki wydziel-
nicze. Rola komórek oskrzelikowych nie jest poznana;
3. z mikrokosmkami, nieliczne, być może różnicujące się w inne komórki nabłonkowe;
4. ziarniste, również nieliczne.
Ostatnie rozgałęzienie dychotomiczne oskrzelików nazywamy
oskrzelikami końcowy-
mi.
Przechodzą one w tzw.
oskrzeliki oddechowe,
a te w
przewody pęcherzykowe.
Odga-
łęzienia jednego oskrzelika końcowego tworzą
gronko płucne
(acinus), otacza je cienka
warstwa tkanki łącznej. Kilkanaście gronek tworzy
płacik płucny
(lobulus), stożek o śred-
nicy u podstawy 1–2 cm (ryc. 8.1). Płaciki tworzą
segmenty,
a te
płaty płucne.
Na oskrze-
likach końcowych kończy się część przewodząca układu oddechowego, a zaczyna część
oddechowa. Następny odcinek –
oskrzeliki oddechowe
w ścianie swojej zawierają pęche-
rzyki płucne w których zachodzi już wymiana gazowa. Mają one średnicę ok. 0,3 mm.
Dzielą się trzykrotnie, oczywiście dychotomicznie. Ściana ich wysłana jest nabłonkiem jed-
nowarstwowym sześciennym migawkowym, zawiera on także komórki oskrzelikowe. W tkance
łącznej pod nabłonkiem można zobaczyć błonę z mięśniówki gładkiej. Oskrzeliki oddecho-
we przechodzą w
przewody pęcherzykowe,
które dzielą się dwukrotnie. Ściany ich w istocie
tworzą otwarte do przewodów pęcherzyki płucne, nimi też kończy się przewód. W ujściach
pęcherzyków płucnych do przewodów mogą znajdować się pojedyncze komórki m. gładkiej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin