Materiały do nauki gramatyki języka rosyjskiego

CZĘŚĆ I  

CZASOWNIK

(глагол)

WSTĘP

Nauka gramatyki jest ważnym elementem nauki języka. Wypowiedź poprawna gramatycznie jest łatwiejsza do zrozumienia, nie budzi nieporozumień, sprzyja więc przepływowi informacji i ułatwia komunikację, a co więcej, budzi pozytywny obraz mówiącego jako osoby dokładnej, wykształconej i rzetelnej. Trzeba, więc dbać równolegle o płynność i zrozumiałość wypowiedzi oraz o jej poprawność gramatyczną, gdyż nie są to umiejętności wykluczające się.

Niniejsza publikacja przeznaczona jest dla uczniów, studentów i wszystkich uczących się języka rosyjskiego, którzy posiadają średnią znajomość języka i chcą sobie utrwalić i pogłębić wiadomości o czasowniku.

Czasownik to część mowy pełniący w zdaniu funkcję orzeczenia, zaś orzeczenie jest najważniejszą częścią zdania. To ono decyduje o tym, że dane wypowiedzenie klasyfikujemy jako zdanie lub równoważnik, dlatego też o orzeczeniu mówi się, że pełni funkcję zdaniotwórczą.

W części teoretycznej omówione są: bezokolicznik, czasowniki dokonane i niedokonane, strony, tematy czasownika, a także czasy (teraźniejszy, przeszły i przyszły) i tryby (przypuszczający i rozkazujący). Przedstawione wiadomości teoretyczne poparte są licznymi przykładami, które pozwolą łatwiej przyswoić omawiane zagadnienia.     W części tej zawarty jest także materiał językowy, który obejmuje najczęściej używane czasowniki rosyjskie rządzące innym przypadkiem niż w języku polskim. Czasowniki podane są w tabeli w formie bezokolicznika. W celu zilustrowania funkcjonowania konstrukcji czasownikowych, przytoczone są odpowiednie przykłady zdaniowe.

Utrwalić nabyte wiadomości o czasowniku pomogą zamieszczone ćwiczenia.

Materiały do nauki gramatyki omawiające czasownik można wykorzystać na zajęciach szkolnych, pozalekcyjnych i lektoratach dla studentów.

CZASOWNIK

(глагол)

Czasownikiem nazywamy odmienną część mowy, która oznacza czynność wykonywaną przez przedmiot, lub stan, w którym przedmiot się znajduje. Czasownik odpowiada na pytania: что делает предмет? (co robi przedmiot?), что делается с предметом? (co dzieje się z przedmiotem?), в каком состоянии находится предмет? (w jakim stanie znajduje się przedmiot?), np.

Каменщик строит дом (что делает каменщик?).

Вода испаряется (что происходит с водой?).

Ребёнок спит (в каком состоянии находится ребёнок?).

W zdaniu czasownik pełni funkcję orzeczenia i zgadza się z podmiotem w liczbie i osobie, a w czasie przeszłym także i w rodzaju, np. рабочий перевыполнил план.

BEZOKOLICZNIK

(инфинитив)

Formą podstawową czasownika jest bezokolicznik (неопределённая форма глагола - инфинитив), który nazywa czynność lub stan bez uwzględnienia osoby, czasu i trybu.

Odpowiada na pytanie:

что делать?                            что сделать?

W języku rosyjskim rozróżniamy następujące formy bezokoliczników:

1)      Bezokoliczniki zakończone na –ть (po samogłosce);

              jest to najliczniejsza grupa czasowników. Tylko kilka bezokoliczników na –ть ma temat kończący się na spółgłoskę, np.: грызть, попасть, красть.

W języku polskim odpowiadają im czasowniki zakończone na –ć, np.: читать – czytać, летать – latać itp.

2)      Bezokoliczniki zakończone na –ти (po spółgłosce; których temat kończy się na spółgłoski с, з, д lub й);

              Zakończenie –ти jest zawsze akcentowane, z wyjątkiem czasowników z przedrostkami вы-. W tych czasownikach akcent zawsze pada na przedrostek, np.: выйти.

              Odpowiadają im w języku polskim czasowniki na –ść (-źć), np.: нести – nieść, вести – wieść, везти – wieźć, пойти – pójść.

3)      Bezokoliczniki zakończone na –чь (niewielka grupa – po samogłoskach);

              odpowiadają im w języku polskim czasowniki zakończone na –c, np.: печь – piec, лечь – lec, стеречь – strzec, мочь – móc, помочь – pomóc.

Zakończenie tych czasowników ulega wymianie - ч : к lub ч : г (печь – пеку; мочь – могу).

Forma bezokolicznika na –чь jest jego tematem.

Uwagi:

W czasownikach zwrotnych po końcówkach –ть, -ти i -чь dodajemy partykułę –ся lub –сь, np.: умывать – умываться; нести – нестись; печь – печься. Partykułę tę piszemy łącznie z bezokolicznikiem; odpowiada ona w języku polskim zaimkowi zwrotnemu się, który pisze się oddzielnie, np.: myć się. Przy odmianie czasowników zwrotnych dodajemy do końcówek partykułę: –ся (po spółgłoskach), –сь (po samogłoskach)

CZASOWNIKI DOKONANE I NIEDOKONANE

(глаголы совершенного и  несовершенного вида)

W języku rosyjskim, podobnie jak w języku polskim, rozróżniamy czasowniki dokonane (совершенный вид) i niedokonane (несовершенный вид).

              Czasowniki dokonane wskazują, że czynność została lub zostanie wykonana, i odpowiadają na pytanie что сделать? (co zrobić?), np.: написать, сделать, рассказать.

Czasowniki dokonane mają formy czasu przeszłego i przyszłego prostego (nie mają czasu teraźniejszego).

Od czasowników niedokonanych tworzymy czasowniki dokonane przy pomocy:

·          przedrostków на–, с–, из– (ис–), про–, вы–:

писать – написать                                           бить – избить                             печь – испечь

читать – прочитать                             лечить – вылечить

·          przyrostka –ну–:

кивать – кивнуть                                           привыкать – привыкнуть

·          innych tematów:

брать – взять                                           ловить – поймать

говорить – сказать                                           класть – положить

Czasowniki niedokonane wskazują, że czynność była wykonywana, wykonuje się lub będzie wykonywana, i odpowiadają na pytanie что делать? (co robić?), np.: писать, делать, рассказывать.

Czasowniki niedokonane mają formy czasu teraźniejszego, przeszłego i przyszłego złożonego.

Czasowniki bez przedrostka są w większości czasownikami niedokonanymi, np.: знать, писать, беречь, сидеть.